Ανάφλεξη στιγμών

Δευτέρα 29/11/2004
Κεντρική Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, Εθνικής Αμύνης

Κατερίνα Καριζώνη
Ποιήτρια - Μυθιστοριογράφος

Η Μελίτα Τόκα Καραχάλιου είναι για μένα μια εξαιρετική φίλη αλλά και μια δημιουργός με ιδιαίτερη στόφα. Το έργο της αριθμεί μέχρι σήμερα επτά ποιητικές συλλογές κι ένα δοκίμιο για την σχηματική ποίηση. Είναι ίσως η μόνη απ' τις γνωστές ποιήτριες που ασχολήθηκε συστηματικά με το είδος της σχηματικής ποίησης στο οποίο προσέδωσε και μια θεωρητική υπόσταση. Από την πρώτη στιγμή που διάβασα τα σχηματικά της ποιήματα μου έκανε εντύπωση η σύνθεση της εικόνας και του λόγου που κατάφερνε να δημιουργήσει μέσα από την χρήση της ιδιόρρυθμης αυτής ποιητικής γραφής. Νομίζω πως η Μελίτα θα μείνει στα λογοτεχνικά πράγματα σαν η πιο αντιπροσωπευτική ποιήτρια του είδους. Και αυτή βέβαια είναι και η μεγάλη πρωτοτυπία της.
Έχοντας διαβάσει ωστόσο το συνολικό ποιητικό της έργο, βρίσκω πως δεν υστερεί καθόλου και ως ποιήτρια της μη σχηματικής ποίησης, την οποία υπηρετεί εδώ και χρόνια με την ίδια επιμέλεια. Το τελευταίο της βιβλίο η ανάφλεξη στιγμών που είναι κατά την γνώμη μου και το πιο ολοκληρωμένο περιέχει ποιήματα και από τα δύο είδη.

Και αρχίζω από τον τίτλο ανάφλεξη στιγμών. Ο τίτλος μας παραπέμπει εμμέσως πλην σαφώς στην ίδια την ποίηση που δεν είναι τίποτα άλλο από μια στιγμιαία ανάφλεξη της σκέψης και του συναισθήματος, μια αστραπιαία έκρηξη, ένα αιφνίδιο λαμπάδιασμα της ψυχής.
Κεντρικός θεματικός πυρήνας των ποιημάτων αυτής της συλλογής η στιγμή, που για την ποιήτρια φαίνεται να είναι το εφαλτήριο για να προσεγγίσει την αιωνιότητα: η αγία στιγμή, η υπέρτατη στιγμή, η αιώνια στιγμή, η ικέτιδα στιγμή, η αμάραντη στιγμή αλλά κι ένας μικρός κύκλος στιγμής, το σώμα της στιγμής, η ανθοφορία των στιγμών κ.λ.π. είναι τα σταθερά μοτίβα που επανέρχονται στα ποιήματα. Οι ποιητικές εικόνες της φαίνεται πως στροβιλίζονται γύρω απ' τον χρόνο που όμως συλλαμβάνεται ως στιγμιαίο γεγονός, ως κάτι ακαριαίο και ανεπανάληπτο. Τόσος χρόνος σε μια στιγμή, δηλώνει κι η ίδια σε κάποιο στίχο της. Τόση άνοιξη. Τόσος χειμώνας. Ενώ αλλού γράφει χαρακτηριστικά:

Φυλαχτό να φοράς την Άγια Στιγμή...

Και στους πυκνούς ορίζοντες

Να καίγονται οι μήνες και οι χρόνοι

Την διάρκεια τους καταργώντας.

Με τον τρόπο αυτό λοιπόν η ποιήτρια μας περνάει σαφώς ένα μήνυμα: ότι η ουσία του χρόνου είναι η στιγμή. Η στιγμή μπορεί να περιέχει τόσα πολλά πράγματα, όσα και η αιωνιότητα. Είναι ένα θραύσμα από τον ίδιο κοσμικό καθρέφτη που δείχνει το άπειρο. Ένα βλέμμα από την κλειδαριά των στιγμών, για να παραφράσω ένα στίχο της αρκεί για να αντικρίσουμε το σύμπαν ολόκληρο.
Το δεύτερο κλειδί για την ερμηνεία της ποίησης της Μελίτας Τόκα -Καραχάλιου είναι η λέξη. Όχι βέβαια μια οποιαδήποτε λέξη, αλλά η λέξη της ποίησης. Οι λέξεις κατά κάποιον τρόπο αποκτούν την ίδια σημασία που έχουν και οι στιγμές. Είναι οι στιγμές της ψυχής, όπως αυτές εκφράζονται και αποτυπώνονται μέσα στο ποιητικό κείμενο. Μόνον η ανθοφορία γόνιμων στιγμών καρπίζει αιωνιότητα δηλώνει κατηγορηματικά κι η ίδια στο τελευταίο ποίημα της συλλογής της.
Οι λέξεις είναι τα κομμάτια από το μεγάλο σκόρπιο παζλ που απεικονίζει την πραγματικότητα. Όπως και οι στιγμές είναι τα ψήγματα από την σκόρπια αιωνιότητα. Και τα δυο βέβαια συνειρμικά μας οδηγούν στην ποίηση που δεν είναι τίποτα άλλο από τη βαθύτερη προσπάθεια της ψυχής να συλλάβει την σκόρπια και διάχυτη ουσία του κόσμου .Να ανασυνθέσει το αρχέτυπο του και να το ερμηνεύσει.
Θα λεγα λοιπόν πως η ποίηση της Μελίτας διακατέχεται καταρχήν από μια φιλοσοφική διάθεση καθώς θέτει ερωτήματα γύρω απ' την ουσία του κόσμου, αλλά και του χρόνου που μας οριοθετεί. Η μνήμη και ο έρωτας συνεπικουρούν συχνά στην ποιητική σύλληψη των πραγμάτων ενώ τα είδωλα αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα απ' τις πραγματικές εικόνες. Γλιστρούν σαν σκιές μέσα στις ποιητικές λέξεις κι ενίοτε τις πυροδοτούν
«Όσο ξεμακραίνεις οι λέξεις φλέγονται σαν παπαρούνες στην ομίχλη.» γράψει πολύ χαρακτηριστικά η ίδια σε κάποιο ποίημα της. Ενώ αλλού οι λέξεις γίνονται διάφανες, αρυτίδωτες, πλασμένες από ουρανό απογειώνονται.

Δωσ μου τις λέξεις σου

Πόσο πολύ τις θέλω...

Σαν μια φλέβα νερού ανάμεσα σε φράχτες...

για να αναδυθεί η Νύμφη στιγμή.

Βλέπουμε λοιπόν πάλι το δίδυμο μοτίβο λέξη - στιγμή να επανέρχεται μέσα στα ποιητικά κείμενα της Μελίτας , αυτή η εμμονή που όμως αποτελεί και τη συνταγή της ίδιας της ποίησης. Η λέξη είναι το πρωταρχικό υλικό της ποίησης και η στιγμή ο χρόνος της. Η νύμφη στιγμή τελικά γεννάει το ποίημα. Πέρα όμως από την φιλοσοφική διάθεση που διαπερνά τους στίχους της Μελίτας Τόκα -Καραχάλιου, εκείνο που αποτελεί το σταθερό φόντο πάνω στο οποίο κυλούν οι ποιητικές εικόνες της είναι ο έρωτας. Ποίηση λοιπόν κατεξοχήν ερωτική με το κέντρο βάρους του έρωτα τοποθετημένο στη μνήμη
και στο όνειρο. Ο άξονας του κόσμου μετατοπίζεται κατά την ποιήτρια, για να ελευθερωθεί το πέρασμα του ονείρου, αλλά και το πέρασμα του έρωτα. Ο έρωτας με την χάρη ζαρκαδιού, ο εξουσιαστής της νύχτας, ο έρωτας, ένας γαλάζιος γλάρος πέρα σε ορίζοντες λησμονημένους, όπως τον κατονομάζει η ίδια η ποιήτρια.
Ωστόσο ο έρωτας στα ποιήματα της Μελίτας γίνεται αποδεκτός με αισιοδοξία σαν ένα εύχαρες και ελπιδοφόρο γεγονός, σαν μια πηγή ζωής και έμπνευσης . Το δίδυμο έρωτας-θάνατος δεν ισχύει, αντίθετα ο έρωτας είναι ο θρίαμβος πάνω στο θάνατο. Ακόμα και η συντριβή που φέρνει ο έρωτας αντιμετωπίζεται σαν ένα δώρο ζωής. Η ποιήτρια δεν μεμψιμοιρεί, δεν αμφιβάλλει, δεν ολιγωρεί, δεν αυτοκαταστρέφεται μπροστά στο θεϊκό κάλεσμα του έρωτα. Ο έρωτας ταυτίζεται με την αρμονία του απόλυτου. Και έτσι συλλαμβάνεται και από την ποιητική πένα της.
Αλλά και γενικότερα η ποίηση της Μελίτας Τόκα Καραχάλιου διαπνέεται από αισιοδοξία και φως. Είναι ένας ύμνος στα όσα προσφέρει η ζωή ακόμα και μέσα από τα όνειρα. Οι στίχοι της είναι διάφανοι και διαμπερείς. Το ποιητικό της σύμπαν δεν είναι ένα σύστημα κλειστό και απροσπέλαστο, δεν θέλει κάτι να κρύψει .Οι κώδικες που χρησιμοποιεί είναι εύληπτοι και κατανοητοί στον αναγνώστη και τον εισάγουν ομαλά στο ποιητικό γίγνεσθαι. Το όνειρο είναι πανταχού παρόν.
Έχουμε συνηθίσει σε μια ποίηση κρυπτική , ένοχη και γριφώδη που περιδινίζεται γύρω από το πένθος και τα προσωπικά αδιέξοδα. Η Μελίτα Τόκα Καραχάλιου μας μιλάει με μια άλλη φωνή, πιο ξεκάθαρη, πιο αισιόδοξη και τελικά πιο φιλοσοφημένη. Η στιγμή που ανήκει στον καθένα μας είναι η ίδια η αιωνιότητα, η λέξη είναι το κλειδί για ν' ανοίξουμε την πόρτα της ποίησης, αλλά και για να εξηγήσουμε τον κόσμο και ο έρωτας η γεύση από το άπειρο που ελλοχεύει μέσα σε κάθε στιγμή.
Κλείνοντας θα ήθελα να σταθώ και σ1 ένα τελευταίο σημείο, τη μουσικότητα που παράγουν οι στίχοι της Μελίτας Τόκα- Καραχάλιου. Τα ποιήματα της μοιάζουν να ακολουθούν πιστά μια αόρατη παρτιτούρα, κάποιους μουσικούς κανόνες με βάση τους οποίους διαλέγονται οι ποιητικές λέξεις. Η αλληλουχία των λέξεων δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση ότι κάπου στο βάθος του ποιήματος παίζει ένα σιγανό βιολί. Αυτό σε συνδυασμό με την αυστηρή οικονομία του λόγου που εφαρμόζει η ποιήτρια δημιουργεί ένα άριστο αισθητικό αποτέλεσμα που συνδέεται με την αρμονία του λόγου και αποτελεί το βαθύτερο μυστικό της ποιητικής τέχνης.