Γιώργος Φρέρης Καθηγητής Συγκριτικής Γραμματολογίας στο Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης Τμήμα Γαλλικής γλώσσας.
Πριν από πέντε χρόνια, είχα τη χαρά να παρουσιάσω, στον ίδιο αυτόν χώρο, τα Ιδεογράμματα, της συναδέλφου Μελίτας Τόκα-Καραχάλιου. Επρόκειτο για μια ποιητική συλλογή, όπου εικόνα και κείμενο (συμφραζόμενα) αλληλοσυμπληρώνονταν, έδεναν απόλυτα μεταξύ τους. Σήμερα, μετά και την ποιητική της συλλογή Η Νύχτα γεννιέται υγρή του 1997, έχω την τιμή να σας παρουσιάσω τη νέα της δουλειά, Φαινώ, η αγρύπνια τον πελάγου. Πρόκειται για 21 ποιήματα που εκδόθηκαν στα τέλη της περασμένης χρονιάς, εδώ, στην πόλη μας, από τις εκδόσεις Γ.Μπίμπης, στη σειρά: "Μικρή Φιλολογική". Είναι 21 ποιήματα που παρατίθενται σε γαλλική μετάφραση και στο ελληνικό πρωτότυπο, χωρίς να σημειώνεται πουθενά το όνομα του μεταφραστή. Έτσι ο αναγνώστης οδηγείται στο συμπέρασμα ότι μεταφραστής και δημιουργός είναι το ίδιο πρόσωπο, φαινόμενο όχι σπάνιο. Πρόκειται για μια τεχνική που η Μελίτα Τόκα - Καραχάλιου έχει ξαναεπιχειρήσει. Ίσως αυτό εκ πρώτης όψεως να τη βοηθά να αποκτήσει ένα πιο ευρύ αναγνωστικό κοινό. Όμως δεν πιστεύω ότι ο πραγματικός λόγος είναι αυτός που προανέφερα και εικάζω ότι η διαδικασία που ακολουθείται οφείλεται στην "παιδεία" της, στις λογοτεχνικές της καταβολές, στις αναγνώσεις της, στην κουλτούρα της γενικότερα. Με έντονη την επίδραση της γαλλικής λογοτεχνίας, το ποιητικό εγώ αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε εικόνες και εκφραστικούς συνειρμούς των δύο γλωσσών, των δύο κόσμων, της γαλλικής και της ελληνικής. Σε σημείο μάλιστα ο αναγνώστης που γνωρίζει και τους δύο γλωσσικούς κώδικες να έχει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο κείμενα, που αν και είναι όμοια, διαφέρουν, που αν και εκφράζουν την ίδια έννοια, διατυπώνονται συχνά με διαφορετικό εκφραστικό τρόπο.
Όμως ας μιλήσουμε για για την Φαινώ, όνομα σπάνιο και λόγιο, που φωνητικά τουλάχιστον προκαλεί αρχικά ένα ευχάριστο δέος στον αναγνώστη, μια απρόσμενη έκπληξη στη συνέχεια. Αργότερα γίνεται εμφανές ότι πρόκειται για ένα γυναικείο όνομα της ομηρικής εποχής.
Όπως αναφέρθηκε ήδη, η συλλογή αποτελείται από 21 ποιήματα, που όλα φέρουν έναν τίτλο, εκτός του πρώτου και του τελευταίου, όλα στο δεύτερο πρόσωπο, πρόσωπο που έχει διττό δέκτη: τον αναγνώστη και το ποιητικό εγώ. Όμως τα δύο απλά ποιήματα που συμβαίνει να είναι τα πιο σύντομα, τα πιο μικρά, έχουν θέση εισαγωγής και επιλόγου. Το πρώτο, εκφράζει τη διαπίστωση της σπατάλης μιας ζωής και το δεύτερο, κλείνει την όλη ποιητική αφήγηση μ' ένα μήνυμα ελπιδοφόρο: το ποιητικό εγώ ξεπέρασε τον πόνο και η ηρεμία αποκαταστάθηκε.
Τα 19 ποιήματα που παρατίθενται είναι η αποκρυστάλλωση της συνειδητοποίησης κρίσιμων καταστάσεων που προκάλεσαν άγχος, πόνο, κλάμα, αγωνία, λαχτάρα. Όλα αυτά τα συναισθήματα συνθέτουν ένα θαυμάσιο μωσαϊκό μιας ποιητικής πορείας που τείνει προς την αυτογνωσία μέσ' από ένα λόγο πυκνό, δυνατό, ευδιάκριτο, προσωπικό, με ιδιαίτερη οπτική. Τα θετικά αυτά γνωρίσματα της ποιητικής έκφρασης είναι αποτέλεσμα της περισυλλογής, της παρατηρητικότητας, της δυνατότητας του ποιητικού εγώ να ανασκάπτει σε βάθος τον έσω κόσμο και να ανασύρει πρωτογενές υλικό, που το μεταπλάθει στη συνέχεια σε ποιητικό λόγο. Πρόκειται για μια ποιητική γλώσσα που ενώ είναι τόσο προσωπική, δεν ξενίζει. Αντίθετα, θα έλεγα ότι γίνεται τρυφερά οικεία. Παραθέτω ένα μικρό παράδειγμα:
Σε ποιους όρμους, σε ποια βράχια επάνω
ανασαίνοντας στιγμές αστραφτοβόλες
θρηνούνε τώρα οι προσδοκίες σου,
χνάρι της αμμουδιάς πικρό
που σ' ενός γλάρου σκιά θα σβήσει. ("Πυρκαγιά του ορίζοντα", σ. 39).
Ο κόσμος της Μελίτα Τόκα - Καραχάλιου είναι ένας κόσμος θραυσμάτων σε διαρκή αλλά ρέουσα ανασύνθεση. Χαρακτηρίζεται μάλιστα από μια αγέρινη ασάφεια, από την οποία αναβλύζει ένα ρίγος αοριστίας. Αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι σε μια διαρκή αγρυπνία, ίσως αυτή του πελάγου, διαπιστώνεις ότι σιγά σιγά ανακαλύπτεις έναν κόσμο γοητευτικό, αλλά ασταθή. Το φανταστικό δεν εμφανίζεται ως άρση, αλλά ως η ολοκλήρωση του πραγματικού, η προέκταση του, η άλλη όψη του, η αθέατη πλευρά του. Κι όλα αυτά σ' ένα επίπεδο αισθαντικό, καθόλου εγκεφαλικό. Σε ένα επίπεδο όπου η ανάλυση περιττεύει, ίσος γιατί λειτουργεί η υποβολική ευαισθησία. Γενικά η ποίηση της Μελίτα Τόκα - Καραχάλιου μπορεί να αποτελέσει ένα χαρακτηριστικό δείγμα άμεσης ποίησης. Την κατακτάς με την πρώτη επικοινωνία, δέχεσαι την ακτινοβολία της. Είναι ο λόγος που ακούς ευκρινέστερα, όταν ο νους σιωπά. Το τοπίο το βλέπεις καλύτερα, όταν έχεις τα μάτια κλειστά... Π.χ.
Κλειστά κοχύλια
με σάρκα ζωντανή
στην απλωσιά της αμμουδιάς ανθούν
από την μουσική της θάλασσας στιλβωμένα,
μάτια ασημιά πίσω από τους ανέμους, το πέταγμα των πουλιών ακολουθούν
μέχρι των καραβιών το λίκνισμα. ("Κοχύλι κλειστό", σ. 25).
Τότε μόνο αποκρυσταλλώνεται η εσώτερη φωνή της ποίησης που εκφράζεται αβίαστα. Η ποίηση της Μελίτα Τόκα - Καραχάλιου ζει τον παρόντα χρόνο, μετέχει στα συμβαίνοντα της καθημερινότητας, δε δραπετεύει στο φαντασιακό, περπατάει δεν πετάει, συνομιλεί με τον εαυτό της, με τον αναγνώστη, όμως δεν παραμιλά. Δεν εκστασιάζεται, δεν αιωρείται, δεν ψάχνει το ανεξήγητο. Επομένως, δεν αποβλέπει στο υπερβατικό. Γι αυτό κι ο λόγος της είναι απλός, χωρίς επιτήδευση, σωστά δομημένος, συναισθηματικά ελεγχόμενος, γεμάτος ανθρωπιά, συγκινητικός. Μοιάζει σαν να προσπαθεί να σε πείσει για κάτι, να σε προφυλάξει από παγίδες της καθημερινής ζωής, από συμπληγάδες που σηματοδοτούν τις μικρές ή μεγάλες χαρές, τις ελπίδες ή τις διαψεύσεις ενός πόθου, μιας επιθυμίας, ενός καημού. Π.χ.
Αρμένισμα μελαγχολίας
από τα μάτια σου μέχρι τα κέρινα χείλη της σελήνης
και βαθιά από τα σπλάχνα της ζωής σου
ημέρες χαράς καπνίζουν
κρατώντας σφιχτά στα χέρια
σπόρους της μνήμης. ("Αρμένισμα μελαγχολίας", σ. 49).
Όμως η συλλογή αυτή στο συνολικό έργο της Μελίτα Τόκα- Καραχάλιου αποτελεί κατά τη γνώμη μου μια νέα εκφραστική προσπάθεια, διαφορετική από τις μέχρι τώρα, μια προσπάθεια που σηματοδοτεί μια ωριμότητα, μια καλύτερη τεχνική, μια πυκνότητα νοημάτων στην παράθεση τους, μια γραφή περισσότερο γοητευτική. Γι αυτά τα καινούρια στοιχεία -προτερήματα, που είναι διάχυτα στην τελευταία συλλογή της Μελίτα Τόκα- Καραχάλιου, δέχθηκα να σας μιλήσω και να βρεθώ ανάμεσα σας, εκφράζοντας την ευχή να συνεχίσει η δημιουργός να μας ξαφνιάζει ευχάριστα με τη δουλειά της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου