Τα επτά χρώματα της ίριδας

Από τη συλλογή Ιδεογράμματα 

Τόση ζωή σε μαργαρίτας πέταλο

Τόση ζωή σε μαργαρίτας πέταλο 
Στο Γιώργο και τη Μαρία Φρέρη

Τόσος χρόνος σε μια στιγμή.
Τόση άνοιξη. Τόσος χειμώνας.

Τόση παραφορά σε ίχνη αστερία
στους έκπληκτους βυθούς.
Τόση ζωή σε μαργαρίτας πέταλο
καταμεσής του ανέμου.
Και να μην γίνεται άλλη διαδρομή να γνωρίζει
πέρα από τη θέρμη των φιλιών
μέχρι τα ηδονικά τοπία των σωμάτων
και της ψυχής το ρόδο, στην αρμονία του απόλυτου.

Γέννηση παρθένας στιγμής, περίλαμπρης,
σάρκα σταλάζεις υπέροχη,
σπέρμα ατίθασο, πνεύμα λαμπερό.
Γεύση ζωής πρωτόπειρη,
διάθλαση αφής πολύσημης.
Ανάβλυσμα απ' τις κυψέλες του άπειρου
μεσ΄ το κενό του κόσμου.

Τόση ζωή με κόμη από φλόγα διαυγή.
Και να μη ξέρει πως ονειρεύεται.
Επειδή γεννηθήκαμε Εμείς.

Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2003 8 η ώρα το βράδυ.

Από τη συλλογή Ανάφλεξη στιγμών (2004)

Δώσε μου

Δώσε μου τις λέξεις σου
πόσο πολύ τις θέλω,
άλλοτε στο αιχμηρό μεσημέρι,
βαμμένο στη συναυλία των τζιτζικιών,
άλλοτε στην έφοδο των αισθήσεων
τις πληγωμένες ώρες,
σαν μία φλέβα νερού ανάμεσα σε φράχτες,
μέσα στη σκληρή άπνοια να σπάει τον αιθέρα
για να αναδυθεί η Νύμφη Στιγμή.
Στο ξέφωτο ξανά να εισβάλλει,
εκεί που εκρήγνυνται οι επιθυμίες
κι αχνίζουν των σωμάτων οι ευωδιές.
Δίχως να καρτερεί.
Στο πριν και στο μετά να ξαποστάσει.
Έτσι όπως προστάζει η καρδιά
ή όπως είναι δίκαιο.

Από τη συλλογή Ανάφλεξη στιγμών (2004)

Άγια Στιγμή...

Άγια Στιγμή

Ο Φάουστ λέει στη Στιγμή που φεύγει:
«Μείνε λίγο ακόμη, είσαι τόσο ωραία»
Γκαίτε

Φυλαχτό να φοράς την Άγια Στιγμή.
Μέσα από φεγγερές στοές
να μπαίνεις στο αλώνι της σελήνης,
τον τρύγο των φιλιών,
τη δόξα των σωμάτων να γιορτάζεις.
Να γιορτάζεις.



Και στους πυκνούς Ορίζοντες
ας καίγονται οι μήνες και οι χρόνοι.
Τη διάρκειά τους καταργώντας.
 
Από τη συλλογή Ανάφλεξη στιγμών (2004)

Και σύ θάλασσα...

Καί σύ θάλασσα

Και συ θάλασσα 

τρομαχτικά γαλάζια,

μέσα στον άχρονο κόλπο σου

κρύψε τους αιφνίδιους θυμούς σου.

Σε λάμψη να μετουσιωθούν.

Να γίνουνε χώμα και ιδρώτας,

όσο το φως εκθαμβωτικοί,

την τελειότητα περιβεβλημένοι

με λατρείας πτυχές, ανεπανάληπτες.

Από τη συλλογή Ανάφλεξη στιγμών

Όσο ξεμακραίνεις....

Όσο ξεμακραίνεις

Όσο ξεμακραίνεις θα θυμάσαι τις λέξεις
που αποκρυπτογράφησες στης αστραπής τη χώρα.

Η ίδια προαιώνια λαχτάρα λιάζει στα μάτια τους
τα πλουμιστά της μεσοφόρια.
Σε χαραμάδα αρχέγονη δική τους μουσική
ηδονικά διεισδύει με αποχρώσεις μυστικές.
Γύρω από το σώμα της στιγμής,
τα χέρια τους διαγράφουνε τροχιά εκστατική.

Όσο ξεμακραίνεις οι λέξεις φλέγονται
σαν παπαρούνες στην ομίχλη.

Όσο ξεμακραίνεις μία άνοιξη αγύρτισσα
σπαρταρά στους βαθύφωνους του ουρανού λειμώνες.

Από την συλλογή Ανάφλεξη Στιγμών 

Μην και ξεχάσει...

Μην και ξεχάσει

Κι ο ουρανός έντρομος
προβλέποντας τον κίνδυνο,
μην και ξεχάσει της θάλασσας τη μορφή,
με ένα Φι να ολοκληρώνει το σχήμα του ,
σαν φραμπαλάς στο φλογάτο φόρεμα της Κάρμεν,
έβρεξε μια άνοιξη,
με άνθη συνθέσεις απο λέξεις σήμαντρα,
να επισημαίνουνε τις πιο επιθυμίες.
Σύγκορμα να συνεπαίρνουνε,
καθώς οι ήχοι τους,αισθήσεων διεργασία μυστική,
σπάζουν επάνω στο δέρμα ημέρας γιορτινής.
Καθώς παραδοχή τρόπαιου,σε ναό μοναχικό,
αυλακώνει σε κίνηση κυκλική,
την κυριαρχία των λέξεων.

Από τη συλλογή  " Ανάφλεξη στιγμών ".

Το χρώμα σου...

Το χρώμα σου

Που παράξενα η θάλασσα

μαρτυρεί την παρουσία σου

Στο φρύδι των κυμάτων

ο αφρός καλλιεργεί ένα καλοκαίρι

που κρέμεται από τις πευκοβελόνες

και ξενυχτάει στα φύλλα της ελιάς

μ' όλο το κόκκινο να πυρπολεί

την βαθιά σιωπή των ματιών σου

μ' όλο το εκτυφλωτικό λευκό

να αδρανοποιεί τα γενναιόδωρα

κι όλες τις αποχρώσεις του μπλε

να συνθέτουν τους δικού σου ήχους.

Στη μαγεία των χρωμάτων, το Χρώμα σου.

Μέθη του νότου λυτρωτική,

αποτυπώνω τον πελαγίσιο δρόμο σου.

Στην πραγματικότητα του ονείρου

με

    κομ

          μέ

              νη

                 α

                   ν

                     ά

                       σ

                         α

2 Αυγούστου 2003

Από τη συλλογή " Ανάφλεξη στιγμών "

Της φωνής σου τα κόκκινα....

Της φωνής σου τα κόκκινα

Άκουσα το τύμπανο της σελήνης.

Πολλές φορές το άκουσα.

Και τώρα ακόμη,

ο ήχος του απλώνεται,

αδιάλειπτα στον άνεμο απλώνεται.

Στης αγρύπνιας την ώρα,

ακούω τον άνεμο

και ντύνομαι της φωνής σου

τα κόκκινα.

Aπο τη συλλογή," Ανάφλεξη στιγμών " 2002

Υγρή κραυγή

Υγρή κραυγή

Στη Σούλα Τσατσάκου

Παράπονο φθινοπωρινής βροχής

αθόρυβα κυλάς

απ’ τον γαλάζιο παγετώνα του κορμιού της

σε αρχαία ρυάκια πυρετικά,

που άπλωναν στον ήλιο τη χαρά τους

τις υποσχέσεις τους ντυμένα.

θα ‘ρθουν πολλές ημέρες να το γευθούν

θα ‘ρθουν πολλές ημέρες

για να το μοιραστούνε.

Η μνήμη σιωπηλή μοιάζει ατελείωτη

κι απ’ τα μικρά παράθυρα της

υάκυνθοι φεγγίζουν,

κι όλο το μυστικό των φλογισμένων στιγμών

σε στήθος ήρεμων κυματισμών φωλιάζει.

Στη κουπαστή του χρόνου αραγμένη,

υγρή κραυγή, η νιότη σου. 

Από την συλλογή «Φαινώ η αγρύπνια του πελάγου»

Απροσδόκητα

Απροσδόκητα

Εμφανίστηκε απροσδόκητα

φορώντας το «εσείς».

Μία λέξη τυπική,

σαν πανωφόρι συνηθισμένο

για τις κρύες ημέρες του χειμώνα .

Ύστερα, με χάρη κι ευστροφία

αγκυροβόλησε στο «εσύ»,

μ`ένα φόρεμα κόκκινο

που χάϊδευε τις καμπύλες της.

Για να μείνει γυμνή

μπροστά σ`έναν μαγιάτικο,

Ολύμπιο θεό.

Με βλέμμα υπόσχεσης την έντυνε

φωλεμένος στο ρόδο της καρδιάς της.

Από την συλλογή "Στα άδυτα της ύπαρξης μου"

"Του χορού και της απουσίας" Παρουσίαση την Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2014, Κεντρική Δημοτικής Βιβλιοθήκης Θεσσαλονίκης

Του χορού και της απουσίας

Παρουσίαση από Κατερίνα Καριζώνη την Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2014, ώρα 19:30 στην αίθουσα διαλέξεων της Κεντρική; Δημοτικής Βιβλιοθήκης Θεσσαλονίκης (Εθνικής Αμύνης 27).

Η τελευταία ποιητική συλλογή της Μελίτας με συγκίνησε και για έναν πρόσθετο λόγο που έχει να κάνει με την ιστορία της οικογένειας μου και με το ζήτημα του χορού και του θανάτου .
Θα σας πω λοιπόν μια μικρή ιστορία που συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 50 .Ο παππούς μου , ο πατέρας της μάνας μου είχε γυρίσει άρρωστος απ'τη Μακρόνησο όπου πέρασε ένα μέρος της ζωής του με άπειρες ταλαιπωρίες .Ήταν λοιπόν κατάκοιτος στο κρεβάτι, ανήμπορος να κινηθεί και να αυτοεξυπηρετηθεί. Κάποια στιγμή το ραδιόφωνο έπαιξε ένα βαλς , το βαλς του Δουνάβεως .Τότε ο παππούς μου ως δια μαγείας σηκώθηκε όρθιος, πάτησε στα πόδια του και ζήτησε απ'τη γυναίκα του να χορέψουν .Εκείνη προσπάθησε να τον αποτρέψει αλλά ο παππούς την άρπαξε στην αγκαλιά του και χόρεψε μαζί της σα να ήταν εικοσάχρονος. Όταν η μουσική τελείωσε, έπεσε ευχαριστημένος στο κρεβάτι κι έκλεισε για πάντα τα μάτια του. Αυτή η ιστορία που με συγκλόνιζε από μικρό παιδί, κάθε φορά που μου τη διηγιόταν η μητέρα μου , ξαναγύρισε στη μνήμη μου με τα ποιήματα της Μελίτας .Με πήγε πίσω στα παιδικά μου χρόνια , στα μοιρολόγια της Μάνη , στα δημοτικά τραγούδια , στο χορό του Ζαλόγγου ,στο χορό της Σαλώμης , στο χορό των αστεριών στον νυχτερινό ουρανό , στο χορό των καραβιών πάνω στα κύματα , στο χορό της ψυχής μπροστά στο θάνατο,. Ίσως αυτός είναι ο ωραιότερος τρόπος να πεθαίνεις, είναι η απόλυτη έκφραση της χαρμολύπης , της αρχαιοελληνικής αλλά και ελληνορθόδοξης αντίληψης για την ανθρώπινη ζωή . Κι εγώ θα ήθελα να πεθάνω πάνω σ'έναν χορό , πάνω σ'ένα μεγάλο γλέντι, έστω πάνω σ' ένα κομμάτι χαρτί, όπου θα χορεύουν μαγικά οι τελευταίες λέξεις της ποίησης.

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον διάβασα τα ποιήματα της Μελίτας Τόκα —Καραχάλιου με την οποία μας συνδέει όχι μόνο μια κοινή πορεία ή μάλλον συστράτευση στη λογοτεχνία , αλλά και μια θερμή και αδιάλειπτη φιλία. Την γνώρισα και την ξεχώρισα από την ιδιαίτερη τεχνική της, το ιδεόγραμμα, όταν πριν από χρόνια ανθολογούσα τις ποιήτριες για το βιβλίο μου, το θηλυκό πρόσωπο της ποίησης στη Θεσσαλονίκη κι έκτοτε παρακολουθώ το έργο της . Με χαρά λοιπόν σήμερα κάνω μια διαπίστωση .Ότι πέρα από το ιδεόγραμμα που της προσέδιδε μια συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα , η ποιητική της γραφή έχει ωριμάσει και επί της ουσίας . Στην τελευταία της ποιητική συλλογή που παρουσιάζουμε σήμερα ανακαλύπτω καινούργια γνωρίσματα και χαρίσματα .Κατ' αρχάς να πω ότι το βιβλίο αυτό είναι ολοκληρωτικά γραμμένο για την απώλεια του αγαπημένου της αδελφού Ροδόλφου Τόκα.
Πρόκειται ουσιαστικά για μια συλλογή από μοιρολόγια , ένα είδος που το εκτιμώ ιδιαίτερα και υπό την άλλη μου ιδιότητα ,αυτή της μανιάτισσας. Το μοιρολόι άνθισε ιδιαίτερα στην λακωνική γη , αλλά έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Σ' αυτό το βιβλίο της λοιπόν, η Μελίτα μας ξαναφέρνει το μοιρολόι στο προσκήνιο σε μια πιο σύγχρονη έκφραση και αισθητική και απ'αυτή την άποψη έχει σημαντικό ενδιαφέρον. Αυτή είναι για μένα και η πρωτοτυπία του βιβλίου. Σε μια εποχή που όλα έχουν ειπωθεί, το να ξαναγράψεις μοιρολόγια, αλλά σε μια διαφορετική εκφραστική φόρμα , μου φαίνεται να εξαιρετικά πρωτότυπο. Με άλλα λόγια η ποιήτρια πραγματεύεται ένα αρχαίο είδος με τα σύγχρονα γλωσσικά και αισθητικά εργαλεία της μοντέρνας ποίησης. Και τα αποτελέσματα είναι αξιοσημείωτα
Άκαιρα
Σε θέλω στον Ενεστώτα
Για να σε βλέπω
Να σε ακούω
Να σ'αγγίζω.
Εσένα όμως άκαιρα
Σε άρπαξε ο Παρατατικός
Το βιβλίο ωστόσο έχει και μια πρόσθετη ιδιαιτερότητα .Συνδέει το αρχαιοελληνικό με το ρεμπέτικο στοιχείο περνώντας μέσα από τη μοντέρνα ποιητική έκφραση . Αρχίζοντας από τον τίτλο , του χορού και υπονοώντας το ζεμπέκικο και από την χορευτική φιγούρα του εξωφύλλου που υποδηλώνει το ίδιο , προχωράει με τους στίχους της σε μια άμεση κατάθεση του ρεμπέτικου ύφους και ήθους. "Δεν ήξερε, -υπονοεί ο θάνατος-, πως ήσουνα Σμυρνιός κι ήτανε τόσο όμορφη αδελφέ, η ζεϊμπεκιά σου".
Ενώ αλλού εκφράζεται πιο υπαινικτικά :
"Ένα καντήλι ανάβει τώρα
μπροστά στην φωτογραφία σου
φωτίζοντας μελαγχολικά τις χάντρες του κομπολογιού σου".
Προφανώς όλα αυτά συμβαίνουν ασυνείδητα καθώς η ποιήτρια γράφοντας αντλεί τα εύθραυστα υλικά της ποίησης της από τη συλλογική μνήμη και την αισθητική , πράγμα που για μένα εγγυάται την αυθεντικότητα του ποιητικού λόγου και την ευθυγράμμιση του με την παράδοση που είναι η μεγάλη και ανεξάντλητη δεξαμενή της ελληνικής λογοτεχνίας και τέχνης.
Ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει έντονα το κλίμα της ποιητικής συλλογής είναι η εικόνα του αστικού τοπίου της Θεσσαλονίκης . Η πόλη διασχίζει την ποίηση ή μάλλον η ποίηση διασχίζει την πόλη: την πλατεία Μοριχόβου , την Περιφερειακή ,τα τείχη, τα κοιμητήρια, την προχωρημένη νύχτα , τα αναμμένα φώτα του Ασλάνογλου που φέγγουν μέσα στα ποιήματα όλων , όσων γράφουμε σ'αυτή την πόλη κι από την άλλη οι ενδότεροι συμβολισμοί της ποιήτριας: η καταχνιά των ημερών, η μνήμη που ανθίζει, οι φυτείες του ουρανού, η μαύρη σελήνη που προμηνύει χιονοθύελλα....
Τα ποιήματα της Μελίτας βέβαια ως μοιρολόγια έχουν κοινό τόπο τον θάνατο , την απώλεια , το πένθος , αποτελούν θρηνητικά κείμενα που εγκωμιάζουν τον νεκρό , όπως ακριβώς γινόταν και με τις παλιές μοιρολογίστρες .Ταυτόχρονα όμως συνιστούν και ημερολόγια της απουσίας του. Η ποιήτρια σημειώνει την μέρα και την ώρα που γράφτηκαν στο τέλος των στίχων και τα μετατρέπει κατά κάποιο τρόπο σε ημερολόγια του πένθους . Ο χορός και ο θρήνος λοιπόν , ο χορός που γίνεται η γέφυρα για να περάσουμε απ'τη ζωή στο θάνατο, να ισορροπήσουμε για μια στιγμή ανάμεσα στα ορατά και στα αόρατα, στα πρόσκαιρα και στα αιώνια , είναι ο πυρήνας του ποιητικού βιβλίου της Μελίτας Καραχάλιου .Όμως χορός είναι και η ποίηση .Είναι ο χορός των λέξεων , στιγμιαίο στροβίλισμα των σκέψεων και των συναισθημάτων πάνω στο χαρτί, λίκνισμα της ψυχής μέσα απ'τις ποιητικές λέξεις .
Στο βάθος της οδύνης μου θ'αντιφέγγει Τα όνομα σου αδελφέ μου,
Που καταργεί την απουσία ........Γράφει αλλού η Μελίτα Καραχάλιου.
Αποτελεί πλέον κοινοτυπία να πούμε ότι ο πόνος είναι η καλύτερη δυνατή συνθήκη για να δημιουργηθεί το καλλιτεχνικό έργο/Αλλωστε εμείς οι ποιητές το ξέρουμε από πρώτο χέρι. Τα ποιήματα της Μελίτας είναι διαποτισμένα απ' την οδύνη, κοιτούν προς τη μαύρη πλευρά της ύπαρξης, προς τη μεριά του απόλυτου κενού .Είναι ποιήματα υπαρξιακά που έρχονται σε ευθεία αναμέτρηση με το μυστήριο του θανάτου, της απώλειας , της σιωπής .Υπάρχει παρηγορητικός λόγος άραγες για τον θάνατο; Για την ποιήτρια η παρηγοριά βρίσκεται στην ποίηση και στην εικόνα του κόσμου που γεννιέται μέσα απ'την ποίηση.
Τώρα πια
Κάτω απ'τη φλούδα της γης
Μια λάμψη δραπέτης αντιστέκεται
Στον αφανισμό των αστεριών
Ανθίζοντας στη μνήμη
Οι νεκροί ανθίζουν στην μνήμη μας , ανθίζουν στα ποιήματα , στα λόγια μας , στις σκέψεις , στα γραπτά μας .Τίποτα δεν χάνεται σύμφωνα με την ποίηση που ξέρει να ερμηνεύει τα πράγματα με την δική της μοναδική σοφία.
«Μετακομίζουμε με τα ρούχα που φοράμε μέσα στη σαστισμένη νύχτα», για να παραφράσω τα λόγια της ποιήτριας .Κάτι που το δηλώνει άλλωστε τελευταία και η Ανώτερη Φυσική : περνάμε σε άλλη μορφή ύλης. Έτσι λέει.

Παρουσίαση Στην "ΤΕΧΝΗ" Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία Κιλκίς 4/4/2012 "Το γύρισμα της μανιβέλας"

Παρουσίαση Στην "ΤΕΧΝΗ" Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία Κιλκίς 4/4/2012 Από Γιάννη Τζανή και Μελίτα Τόκα Καραχάλιου

Παρουσίαση 25/1/2012 Remezzo,Καλαμαριά Θεσσαλονίκη "Το γύρισμα της μανιβέλας"

Παρουσίαση 25/1/2012 Remezzo,Καλαμαριά Θεσσαλονίκη από Βασίλη Καραγιάννη και Καίτη Σαρηγιάννη.

Καίτη Σαρηγιάννη
Θεσσαλονίκη 25-1-2012
Σας ευχαριστώ κι εγώ, που αποδεχθήκατε την πρόσκληση του δήμαρχου Καλαμαριάς και ήλθατε για στην παρουσίαση του βιβλίου «το γύρισμα της μανιβέλας» του Ζυλιέν Κιλάγκα Μουζέντ σε μετάφραση της Μελίτας Τόκα Καραχάλιου.
Το έργο του κ. Κιλάγκα, δεν το γνώριζα πριν από αυτό το βιβλίο. Για τον ίδιο ξέρω όσα κι εσείς από το βιογραφικό του συν κάτι που μου είπε η Μελίτα: είναι φιλέλληνας, γνωρίζει και αρχαία ελληνικά.
Αυτό το τελευταίο, το υπογράμμισα, μιας και στις μέρες μας σπάνια ακούμε κάτι τιμητικό για την πατρίδα μας.
Για τη Μελίτα, μου είναι λίγο δύσκολο να μιλήσω εντελώς αντικειμενικά, όπως άλλωστε συμβαίνει πάντα, όταν γνωρίζεις προσωπικά και εκτιμάς έναν δημιουργό. Θέλω δε θέλω, μου έρχεται στο μυαλό το συνολικό της έργο, τα ποιήματα της, τα δοκίμια, οι μεταφράσεις, ακόμη και η στάση της στη ζωή. Έτσι ότι και να πω θα είναι επαινετικό.
Έρχομαι τώρα στο δημιούργημα τους, το βιβλίο αυτό που κρατώ. Και λέω «τους» διότι η πρωτογενής δράση, δηλαδή η συγγραφή του βιβλίου από τον κ. Κιλάγκα, δεν θα ήταν γνωστή σε μας αν δεν υπήρχε η δευτερογενής δράση, δηλαδή η μετάφραση από τη Μελίτα και οι γενναίες προσπάθειες της για την έκδοση του. Τους ευχαριστούμε και τους δύο.
Θεωρώ, ότι είναι οι άκρες του ίδιου νήματος, σε ένα κουβάρι. Ποια η αρχή, ποιο το τέλος. Εξαρτάται από που θα αρχίσεις να το ξετυλίγεις.
Το βιβλίο είναι η αυτοβιογραφία του Ζιλιέν Κιλάγκα, αλλά ταυτόχρονα και ένα σύνθετο έργο με διαδρομές στην ιστορία και τη φιλοσοφία.
Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι από μας, όταν διαβάζουμε μία βιογραφία, αποδεχόμαστε ευκολότερα τα θετικά η αρνητικά σχόλια του βιογράφου, από ότι σε μια αυτοβιογραφία, κατά την οποία, θα μπορούσα να πω, ότι περιμένουμε τον συγγραφέα στη γωνία, για να δούμε πως θα μας αποκαλυφθεί. Ο Ζυλιέν Κιλάγκα στην αυτοβιογραφία, του νομίζω ότι πολύ εύκολα κερδίζει τον αναγνώστη, διότι με τον ίδιο ρεαλισμό που ανυψώνεται, με τον ίδιο ταπεινώνεται. Σε δυο τρεις μάλιστα περιπτώσεις, επιτρέψατε μου την έκφραση, τσαλακώνεται. Έτσι νοιώθεις ότι μπροστά σου έχεις αλήθειες και μάλιστα πολύ ενδιαφέρουσες, οπότε δεν τον περιμένεις πια στη γωνία, αλλά τον εμπιστεύεσαι και τον αφήνεις να σε οδηγήσει εκεί που θέλει.
Η ζωή λοιπόν του συγγραφέα, είναι το θεμέλιο του βιβλίου, πάνω στο οποίο θα στηθεί, αυτό το ενδιαφέρον έργο, ένα αρμονικό οικοδόμημα με τρεις διαστάσεις, ιστορικό μήκος, λογοτεχνικό πλάτος και φιλοσοφικό ύψος. Θα παρακαλούσα τη Μελίτα να μας περιγράψει εκτενώς την εμπειρία της και τις δυσκολίες που φαντάζομαι ότι συνάντησε κατά τη μετάφραση.
Στη συνέχεια θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω λίγο τον χρονοχώρο μέσα στον οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεση του βιβλίου μας, διότι είναι αυτονόητο ότι έχει ιδιαίτερη επίδραση στα γεγονότα.
Η χώρα αναφοράς είναι η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, στην κεντρική Αφρική. Το όνομα αυτό φέρει από το1997. Η ιστορία μας εκτυλίσσεται γύρω στο I960, παράλληλα με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της χώρας αυτής, που ήταν μέχρι τότε Βελγική αποικία.
Η ανακήρυξη συνοδεύτηκε από αναταραχές, βίαιες συγκρούσεις και αιματηρότατο εμφύλιο. Οι περισσότεροι θα την θυμόμαστε ως Ζαΐρ, όπως είχε ονομαστεί γύρω στο 1965 από τον τότε πρόεδρο - δικτάτορα, Μομπούτου.
Μέχρι και τον Αύγουστο του 2008 είχαμε κύματα βίας. Η κατάσταση παραμένει έως σήμερα τεταμένη
Έρχομαι τώρα στην ιστορία αυτή καθ αυτή και ξεκινάω φυσικά από τον ήρωα μας.
Δωδεκάχρονος, μικροκαμωμένος πάμπτωχος, και πανέξυπνος, επιθυμεί να πάει στο γυμνάσιο, στην πόλη. Αυτό προϋποθέτει ότι θα εγκαταλείψει γονείς και συγγενείς, το χιλιόχρονο απομονωμένο χωριό του, αλλά και το πυκνό παρθένο δάσος, το οποίο σέβεται ως κατοικία των προγόνων και των θεών του. Θα πρέπει να διανύσει 1200 χλ, μέσα στην αιμάσσουσα χώρα του από τον εμφύλιο πόλεμο, για να φθάσει μετά από 30 μέρες στην πόλη, οικότροφος στο σπίτι του αδελφού του.
Για να κάμψει και τους τελευταίους ενδοιασμούς του πατέρα και να πάρει την έγκριση του, του λέει: ..θα ήθελες να σταματήσω στο δημοτικό; Δεν θα ήταν πραγματικά μια απώλεια για το χωριό, αλλά κυρίως για τη χώρα, που μόλις απέκτησε την ανεξαρτησία της και έχει ανάγκη από ανθρώπους με προχωρημένες σπουδές;
Ο πατέρας ερχόταν σε επαφή με τους λευκούς εμπόρους γιατί ήταν φύλακας σε αποθήκες βαμβακιού. Αυτή η εργασία τον έφερε σε ρόλο περίπου δασκάλου στο χωριό και έτσι του απάντησε με αρκετή σοφία; ...δεν θέλω να σου το απαγορεύσω. Αλλά χρειάζεται πρώτα να αφομοιώσεις το δικό σου πολιτισμό, πριν πας να γνωρίσεις τους άλλους πολιτισμούς...
Ο μικρός είχε κερδίσει, θα έφευγε. Για να καθησυχάσει τον πατέρα του Κέεΐ.....είμαι καλύτερα οπλισμένος από κάθε αστό. Κατέχω τη φιλοσοφία της φύσης. Και έφυγε. Η πορεία του από εκεί και πέρα, είναι ένας γοητευτικός αγώνας, σε τόνο άσπρο, μαύρο και γκρίζο, αλλά εν τέλει κατάφερε πολλά.
Όπως λέει και ο ίδιος:...ήμουν κοντός, κανείς δε μπορούσε να φανταστεί πως μια μέρα θα γινόμουν τόσο ψηλός όσο έγινα....
Σας διάβασα δυο παραγράφους από την αρχή και από το τέλος της διαδρομής του. Το ενδιάμεσο της είναι κάτι που θα το μάθετε μόνοι σας, διαβάζοντας το βιβλίο. Κατά την άποψη μου όμως, το στόρυ, συνιστά μόνο ένα πρώτο επίπεδο, του βιβλίου και η γοητεία του είναι κρυμμένη σε δεύτερο επίπεδο, στα βασανιστικά διλλήματα που τίθενται σε κάθε καμπή της ζωής του και τις αποφάσεις που πρέπει να πάρει, σε θέματα υπαρξιακά, κοινωνικά, πολιτικά, οικογενειακά, επαγγελματικά.
Έπαιρνε την κάθε του απόφαση, με μεγάλη περίσκεψη, πατώντας κατ5 αρχήν πάνω στην παράδοση και το πνεύμα των προγόνων του, μετέπειτα δε, στη χριστιανική θρησκεία και τις συμβουλές των καθηγητών του από το ιεροδιδασκαλείο όπου φοιτούσε.
Όπως ο ίδιος όμως αναφέρει:...αυτό που αποτέλεσε τη βασική μου παιδεία και μου επέτρεψε να εξελιχθώ στη ζωή, είναι η Δυτική κλασική παιδεία, μαζί με τους Λατίνους και Αρχαίους Έλληνες
συγγραφείς.
Η παιδεία του λοιπόν και η ευφυΐα του οφείλουμε εμείς να συμπληρώσουμε εφόσον ο ίδιος το αποσιωπά λόγω σεμνότητας, ήταν το σταθερό σκαλοπάτι, πάνω στο οποίο πατούσε η κάθε του απόφαση και έτσι ανέβηκε τη σκάλα για να φθάσει εκεί ψηλά που επιθυμούσε.
Η αίσθηση που απεκόμισα από την πολυκύμαντη ζωή του, είναι ότι ο ήρωας μας, σχεδόν αγάπησε μερικά από τα διλλήματα του. Μέσα από την αγωνία της επιλογής, θα έλεγε κανείς ότι τεστάριζε την ορθότητα των όσων είχε μελετήσει τόσα χρόνια αποφασίζοντας σχεδόν με επαγωγικό τρόπο, για το τι θα πράξει.
Τι εννοώ. Η κηδεία της μητέρας του συνέπεσε με την ημέρα που θα παρουσίαζε τη διδακτορική διατριβή του στην επιστημονική επιτροπή του πανεπιστημίου, όπου επιθυμούσε διακαώς να εργασθεί. Θυμήθηκε τα λόγια της αγράμματης μάνας του, δηλαδή
της προγονικής παράδοσης:
...Όσο θα κάνεις το καλό θα είσαι άτρωτος, ο θάνατος είναι το λαχείο όλων. Μετά από όλα τα καλά που έκανες, μ' έχεις κλάψει. Αν μάθεις πως πέθανα, συνέχισε την εργασία σου....
Θυμήθηκε ότι σύμφωνα με το Σωκράτη:...πρέπει να αντιμετωπίζουμε το θάνατο στωικά, με καλή
διάθεση και να τον δεχόμαστε με διαύγεια πνευματική
Θυμήθηκε ότι κατά τον συλλογισμό του Επίκουρου: ....όσο υπάρχουμε, ο θάνατος δεν είναι εκεί και όταν είναι εκεί, δεν υπάρχουμε πια εμείς. Ο θάνατος δεν είναι τίποτα ούτε για τους ζωντανούς, ούτε για τους πεθαμένους...
Έχοντας αυτά κατά νου, αποφάσισε: ... ο θάνατος είναι σοβαρό ζήτημα και εν τέλει αναπόφευκτος. Το να προσπαθεί κάποιος να αγαπά τη ζωή παρ όλα αυτά, είναι ίσως η μέγιστη σοφία διαφορετικά η ζωή θα ήταν μία κόλαση...
Δεν πήγε στην κηδεία της μάνας, που θ έκανε ίσως και ένα μήνα να επιστρέψει, πήρε το διδακτορικό του τη στιγμή που έπρεπε και πρόλαβε μετά δύο μέρες να χρισθεί στην θέση που αποτέλεσε την αρχή της πανεπιστημιακής του καριέρας.

Τα διλλήματα στα οποία έπρεπε να απαντήσει και τα οποία κάνανε συναρπαστική τη ζωή του στα μάτια μου, είναι πολλά. Εκτός από το ήδη γνωστό, παραδοσιακή ζωή στο χωριό ή
γυμνάσιο, έχουμε: Πανεπιστήμιο ή ιεροσπουδαστήριο Ιατρική, βιολογία η φιλολογία Ιεροσύνη η γάμο και παιδιά Διεθνές κέντρο Αφρικανικών σπουδών η θέση στο πανεπιστήμιο Υψηλές αποδοχές σε εταιρεία η μικρότερες στο πανεπιστήμιο
Πρώτη επιλογή καλός Γενικός Γραμματέα διοικητής πανεπιστημίου και δεύτερη επιλογή πιστός σύζυγος και καλός πατέρας Καθεστωτικός η αντικαθεστωτικός Νεκρός η αυτοεξόριστος
Επιστροφή στον ήχο του ταμ-ταμ η πολίτης του κόσμου Τις απαντήσεις θα τις μάθετε διαβάζοντας το βιβλίο.
Προσπάθησα να σας μεταφέρω με σαφήνεια και απλότητα ότι μου έμεινε από το βιβλίο, μιας και το διάβασα λίγο πριν από σας. Ευχαριστώ.

Παρουσίαση Γαλλικό Ινστιτούτο 21/10/2011 από Γιάννη Τζανή "Το γύρισμα της μανιβέλας"

Παρουσίαση Γαλλικό Ινστιτούτο 21/10/2011 από Γάλλο Πρόξενο Christian Thimoniez, Γιάννη Τζανή, Μελίτα Τόκα Καραχάλιου, Βασίλη Καραγιάννη.

Γιάννης Τζανής, Βιβλιοπαρουσίαση:
Ζυλιέν Κιλάνγκα Μουζέντ, «Το γύρισμα της μανιβέλας», μετάφραση από τα Γαλλικά: Μελίτα Τόκα -Καραχάλιου.
Παρασκευή 21 Οκτωβρίου 2011, ώρα 8.00 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων του Γαλλικού Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης. (Βασίλης Καραγιάννης, Γιάννης Τζανής).
Προτού προχωρήσω στην εισήγηση μου για την παρουσίαση του βιβλίου «Το γύρισμα της μανιβέλας» του Ζυλιέν Κιλάνγκα - Μουζέντ σε μετάφραση της Μελίτας Τόκα- Καραχάλιου Θέλω να ευχαριστήσω τον συγγραφέα, την φίλη μου μεταφράστρια και τον εκδοτικό οίκο «Αρμός» για την εμπιστοσύνη που έδειξαν στην κρίση μου και με κάλεσαν ως εισηγητή σ' αυτήν την παρουσίαση. Να ευχαριστήσω ακόμη το Γαλλκό Ινστιτούτο για την παραχώρηση της ωραίας αίθουσας και όλους εσάς που ήρθατε να παρακολουθήσετε την εκδήλωση. Σε περίοδο τέτοιας γενικευμένης κρίσης είμαστε χαρούμενοι που εξακολουθούν να εκδίδονται λογοτεχνικά βιβλία και να οργανώνονται τέτοιες εκδηλώσεις. Είναι πράξεις πραγματικής αντίστασης στην παρακμή και μηνύματα αισιοδοξίας.
Σε όλες τις βιβλιοπαρουσιάσεις που συμμετέχω συνηθίζω πριν από το βιβλίο να παρουσιάζω με συντομία τους συγγραφείς, όσο γνωστοί κι αν είναι. Η μέρα και η τιμή είναι πρώτιστα δική τους.
Ζυλιέν Κιλάνγκα - Μουζέντ:
Τον καθηγητή πανεπιστημίου και λογοτέχνη κ Κιλάνγκα δεν είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά. Από το διαδίκτυο και το βιογραφικό του βιβλίου θα σας αναφέρω λίγα για το έργο του:
Γεννήθηκε το 1950 στη Ρεπουμπλικανική Δημοκρατία του Κονγό, σπούδασε Γαλλική Φιλολογία και είναι γλωσσολόγος. Είχε λαμπρή ακαδημαϊκή και διοικητική σταδιοδρομία στην πατρίδα του και στο εξωτερικό. Σήμερα ζει στο Παρίσι.
Διετέλεσε καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λουμπουμπάσι (1984-2004), Γενικός Γραμματέας Διοίκησης του Πανεπιστημίου (1986-1990), πρύτανης στο πανεπιστήμιο του Λουμπουμπάσι (1992-1997), διευθυντής γλωσσών και γραπτού λόγου στον διεθνή Οργανισμό Γαλλοφωνίας (2004-2006), Διευθυντής του τμήματος της Γαλλικής Γλώσσας και των εταίρων γλωσσών στον Διεθνή Οργανισμό Γαλλοφωνίας στο Παρίσι (2006-2010). Επίσης ήταν Γενικός Γραμματέας της Ένωσης των γλωσσολόγων του Κονγκό (1986-2004), μέλος της ένωσης των προέδρων πανεπιστημίων της Αφρικής και Μέσης Ανατολής, μέλος της Διάσκεψης των Πρυτάνεων της Κεντρικής Αφρικής, πρόεδρος της Ένωσης των συγγραφέων του Κονγκό (1977-2004), μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Αφρικανικής Κατάρτισης στο χώρο των εκδόσεων και ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης και σε άλλους φορείς. Σήμερα είναι διεθνής Σύμβουλος, καθηγητής παν/μίου, ποιητής, μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος.
Έργα του:
Δημοσίευσε επιστημονικά συγγράμματα σχετικά με την επιστήμη του, όπως «Η γαλλική γλώσσα στη Γαλλοφωνία», Παρίσι 2009, «Η γαλλική γλώσσα στην πολυγλωσσία του Κονγκό, μεθοδολογία διδασκαλίας», Παρίσι 2009 και διάφορες μελέτες και άρθρα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά.
Στη λογοτεχνία δημοσίευσε το δοκίμιο «Το χέρι της παράδοσης, ο άνθρωπος, το πεπρωμένο, το πανεπιστήμιο», Κογκό 2002, το μυθιστόρημα «Μυστικός κήπος», Παρίσι 2010, την
ποιητική συλλογή «Στα άδυτα της ύπαρξης μου» στα Γαλλικά και στα ελληνική σε μετάφραση της Μελίτας Τόκα- Καραχάλιου.

Διακρίσεις - Μετάλλια:
Έχει τιμηθεί με το Μετάλλιο της αξίας των Επιστημών, των Τεχνών και των Γραμμάτων που χορηγείται από τη Δημοκρατία του Κονγκό (2006), Μετάλλιο των συντρόφων του Ιωακείμ Du Bellay, Γαλλία (2008), από το Κέντρο Michel de Montaigne, Bordeaux Γαλλία (2008) και από τις «Χρυσές λέξεις της Γαλλοφωνίας» για τον «Διάλογο των πολιτισμών», Παρίσι (2010).
Μελίτα Τόκα -Καραχάλιου:
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ζει. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Α.Π.Θ. και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Σορβόνη της Γαλλίας στις οπτικοακουστικές μεθόδους διδασκαλίας. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη σχηματική ποίηση έδωσε διαλέξεις για το ιδεόγραμμα και παρουσίασε σχηματικά ποιήματα σε διάφορους φορείς και σε πολλά ασχολεία. Δημοσίευσε ποιήματα, μεταφράσεις και ένα δοκίμιο. Συνεργάστηκε με λογοτεχνικά περιοδικά («Ενέδρα», «Τραμ», «Νέα Πορεία», «Νέα Εστία», «Ενδοχώρα», «Φαέθων», «Doc(k)s», «Foudulire») κ.α.. Ποιήματα της έχουν ανθολογηθεί και κάποια έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, αγγλικά, ιταλικά, αλβανικά και αραβικά.
Είναι μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Έχει τιμηθεί με το Α' Βραβείο «Giovanni Gronchi» στη Piza της Ιταλίας (1998), με Α' Βραβείο από την Εταιρεία Γάλλων ποιητών στην Allauch (1999), με Βραβείο μετάφρασης στην Aries της Γαλλίας (2002), με διάκριση από το Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας και από άλλους φορείς. Πρόσφατα το 2010 τιμήθηκε με μετάλιο από τη Γαλλοφωνία στο Παρίσι για τον διάλογο των πολιτισμών για το βιβλίο «Στα άδυτα της ύπαρξης μου» αππο κοινού με τον Ζυίέν Κιλάνγκα - Μουζέντ.
Βιβλία: Ποίηση: «Περάσματα», Αθήνα, 1980, «Περιπλανήσεις», Θεσσαλονίκη, Εγνατία, 1983, «Ιδεογράμματα» Ελληνικά - Γαλλικά, Θεσσαλονίκη, Κώδικας, 1995, «Η νύχτα γεννιέται υγρή» Ελληνικά - Γαλλικά 1997, «Φαινώ, η αγρύπνια του πελάγου» Ελληνικά - Γαλλικά, Θεσσαλονίκη, Μπίμπης, 1999, «Ανάφλεξη στιγμών» Ελληνικά - Γαλλικά, Θεσσαλονίκη, Μπίμπης, 2004, «Αποικία κογχυλιών» Ελληνικά -Γαλλικά, Θεσσαλονίκη 2008 «Στα άδυτα της ύπαρξης μου» Ελληνικά - Γαλλικά 2010, «Αρδεύοντας το χρόνο» στα γαλλικά, Μπουρζ Γαλλία 2010. Δοκίμιο: «Από το Θεόκριτο στο Λογογράφημα», Θεσσαλονίκη, Κώδικας, 1995. Μεταφράσεις: «Vito D' Armento, Ελαφρά αποσκευή», Θεσσαλονίκη, Διαβαλκανικό Κέντρο Βιβλίου - Μπίμπης, 1998 και «Το γύρισμα της μανιβέλας» του Ζυλιέν Κιλάνγα- Μουζέντ, Αθήνα 2011. Ας έρθουμε στο βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα:
Α. Ο τίτλος:
Θ' αρχίσω από τον τίτλο. «Το γύρισμα της μανιβέλας» είναι μια φράση που γυρίζει τη μνήμη μας πολλά χρόνια πίσω, ιδιαίτερα εμάς που έχουμε περάσει τα εξήντα, σε εικόνες της παιδικής μας ηλικίας, τότε που στα χωριά μας βλέπαμε με θαυμασμό τους οδηγούς να γυρίζουν τη μανιβέλα, ένα σίδερο χοντρό λυγισμένο στα τρία, για να γθρίσει χειροκίνητα η μίζα και να πάρει μπρος το αυτοκίνητο, κι ύστερα τρέχαμε ξοπίσω του με γέλια, φωνές και παιδική ανεμελιά μέχρι να απομακρυνθεί. Είναι μια φράση που εμφανίζεται μια φορά μόνο στο βιβλίο το οποίο κλείνει μ' αυτήν, μια φράση συμβολική που δείχνει πως το χέρι της παράδοσης είναι αυτό που γυρίζει τη μανιβέλα για να ξεκινήσει το όχημα του πολιτισμού για να ακολουθήσει ομαλή πορεία και να υπάρχει εσωτερική και εξωτερική ισορροπία στον ανεξέλεγκτο
και σπαρασσόμενο κόσμο μας. Διαβάζω μερικές γραμμές από το τέλος του βιβλίου: «Έπρεπε να κοιτάζω την πραγματικότητα κατάματα, για να έχω το κουράγιο να συμφιλιώνω τις διαφορές, ώστε να εξασφαλίσω την ισορροπία ανάμεσα στην παιδεία της καταγωγής μου και στις άλλες υιοθετημένες παιδείες. Η ζωή και η εξέλιξη αυτής της χώρας εξαρτάται ευρέως από την ισορροπημένη τήρηση των οδηγιών της
πααράδοσης. Έπρεπε ο Ζοζουέ (το βιογράφουμενο πρόσωπο του βιβλίου) να
συνεχίσει το υπόλοιπο της ζωής του εδώ, στο μυθικό αυτό χωριό, για να εξασφαλίσει τη φύλαξη του ιερού κέρατος, σύμβολο του χεριού της παράδοσης και να συμβάλει στην ανάπτυξη αυτού του τόπου. Είναι μια επιστροφή κάτω από τον έντονο ήχο του ταμ -ταμ και στο ρυθμό του χορού ταγκό. Πραγματικό γύρισμα της μανιβέλας.»
Το εξώφυλλο του βιβλίου, μια μακέτα της Σοφίας Ζόρα με ένα κτήμα στην ακροποταμιά, με το πηγάδι, την ξύλινη περίφραξη, τη γαλήνη του νερού και τα φυσικά χρώματα του τοπίου, προσπαθεί.

«Το γύρισμα της μανιβέλας» θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως μυθιστορηματική αυτοβιογραφία, αφού ο συγγραφέας στις εκατόν ένδεκα σελίδες του ξετυλίγει την πορεία της ζωής του από την παιδική ηλικία σ' ένα χωριό της τότε Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό, όπου γεννήθηκε, μέχρι την επιτυχημένη ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία ως πρύτανης πανεπιστημίου. Αρχίζει με τις σχέσεις του με τον πατέρα του, που το θεωρεί ως θεματοφύλακα της τοπικής παράδοσης, μια βόλτα μαζί του στο δάσος και στα κτήματα τους, μέσα στη φύση, στη γαλήνη και την ομορφιά του τοπίου, πριν αναχωρήσει για την αναζήτηση μιας άλλης τύχης και τελειώνει με την επιστροφή του στο χωριό, μετά από πολλές δεκαετίες, ως επιτυχημένος επιστήμονας και εξέχων μέλος της αυτοαποκαλούμενης πολιτισμένης κοινωνίας, με το θάνατο του πατέρα του. Το δίλημμα της παράδοσης και της υιοθέτησης ενός άλλου πολιτισμού διατρέχει το βιβλίο από τη συμβουλή του πατέρα του κατά τη βόλτα εκείνη «Γιε μου, γνωρίζω πως θέλεις να πας σ' αυτές τις μακρινές χώρες, να έρθεις σε επαφή με άλλους πολιτισμούς. Δεν θέλω να σου το απαγορεύσω. Αλλά χρειάζεται πρώτα ν' αφομοιώσεις τον δικό σου πολιτισμό, πριν πας να γνωρίσεις τους άλλους πολιτισμούς» μέχρι την επιστροφή του στο χωριό του, σοφός και κατασταλαγμένος διανοούμενος, εκλεπτυσμένος από τις μελέτες, ψημένος από τους αγώνες, τη δράση και το ανέβασμα στα σκαλοπάτια της ιεραρχίας, αλλά παράλληλα και υποψιασμένος πια πολίτης από τις ίντριγκες, τις ραδιουργίες, τον ανελέητο ανταγωνισμό και τον ύπουλο πόλεμο του σύγχρονου ανεπτυγμένου κόσμου. Επιστρέφει και ομολογεί το καθήκον του προς την πατρίδα του και την παράδοση της, το γύρισμα της μανιβέλας του τοπικού πολιτισμού.
Ο Ζυλιέν Κιλάνγα Μουζέντ στο βιβλίο αυτό μας αφηγείται, με αρκετές λεπτομέρειες, όπου κρίνει απαραίτητο, όλες τις περιπέτειες του να φθάσει από το χωριό του, παιδί που μόλις τελείωσε το δημοτικό, μέχρι την πόλη όπου δούλευε ο μεγάλος αδελφός του, 1200 χιλιόμετρα μακριά, που χρειάστηκε ένας ολόκληρος μήνας για να τα διανύσει, περιπέτειες σκληρές και συχνά απίστευτες. Στη συνέχεια περιγράφει τις σπουδές του, τα διλήμματα, τα όνειρα, τα διαδοχικά σκαλοπάτια που
ανεβαίνει, τη φοίτηση του σε εκκλησιαστική σχολή και τον αρχικό προσανατολισμό του προς την ιεροσύνη, την αφοσίωση, την εγκράτεια και τη σταθερότητα στις επιδιώξεις του. Με πολύ ωραίο τρόπο μας παρουσιάζει κατόπιν τη μεταστροφή του προς τις πανεπιστημιακές σπουδές και την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, τον ρόλο που έπαιξε ο έρωτας, η συνάντηση και οι συζητήσεις με τη μέλλουσα γυναίκα του, ο γάμος και τα έξι παιδιά που απέκτησαν. Μια απλή και απλά γραμμένη ιστορία αγάπης, όπως ταιριάζει στους απλούς ανθρώπους της καθημερινής αγωνίας. Δεν είχε έρθει ακόμη η άνοδος, οι επιστημονικές επιτυχίες, η υψηλόβαθμη καριέρα, τα μεγάλα ακαδημαϊκά και διοικητικά αξιώματα στις πρυτανικές αρχές και στους κυβερνητικούς μηχανισμούς, οι τιμές, οι απόλαυες που ακολούθησαν, η σκληρότητα της πραγματικότητας στις υψηλές θέσεις, οι αντιζηλίες, οι μηχανορραφίες, οι λεπτές και κάποτε επικίνδυνες ισορροπίες και η αναπόφευκτη αλλοτρίωση στο χαρακτήρα και στη συμπεριφορά, στην άτεγκτη νεανική εγκράτεια, στο απόλυτο στις ιδέες και στα ιδανικά. Μια προσωρινή κάμψη που την ανακόπτει η φυγή του από τον τόπο του για ένα άλλο πανεπιστήμιο, η επάνοδος στην οικογενειακή του γαλήνη, η επιστροφή στο χωριό του για την κηδεία του πατέρα του.
Η υπόθεση του βιβλίου είναι μια ευθύγραμμη βιογραφία το συγγραφέα, καθηγητή Ζυλιέν Κιλάνγα Μουζέντ με όλες τις περιπέτειες, τα σκαμπανεβάσματα, τις φωτεινές και τις σκοτεινές στιγμές της, τη ρεαλιστική ροή της, την αγάπη για τον τόπο του, την ενδόμυχη τύψη του για την παράδοση που προδίδει, ενώ αυτή αντιστέκεται μέσα του, τον προβληματισμό του για την ποιότητα του πολιτισμού που διάλεξε να υπηρετήσει, τις εσωτερικές και εξωτερικές του μεταπτώσεις, τις εμπειρίες και τα βιώματα του. Ένα ποτάμι ασταμάτητο, όπως είναι στην πραγματικότητα και η ζωή. Είναι ένα κείμενο που μας παρουσιάζει τη ζωή μιας προσωπικότητας αλλά παράλληλα ξεδιπλώνει μπρος τα μάτια μας έναν διαφορετικό κόσμο με τις ιδιαιτερότητες του στην παράδοση, στην κοινωνία, στην πολιτική και πολιτιστική του εξέλιξη, με τις ομορφιές, τη φτώχεια και το μεγαλείο του.



Αφηγηματική τεχνική, τρόπος γραφής:
Ο συγγραφέας αφηγείται τη ζωή του, τα βιώματα, τις εμπειρίες, τους στόχους, τα όνειρα, τις επιδιώξεις, τις επιτυχίες και αποτυχίες του, σε πρώτο πρόσωπο ευθύγραμμα και κατά χρονολογική σειρά, με λίγες αναδρομικές αναφορές, ιδιαίτερα όταν παρουσιάζει καινούργια πρόσωπα στη ροή της διήγησης του, εγκυβοτίζοντας κάποιες προηγούμενες πληροφορίες, αντλεί το υλικό του από τη μνήμη κυρίως με ρεαλισμό και συνέπεια, αλλά, όπως διαισθάνομαι διαβάζοντας το κείμενο, συχνά η φαντασία, το λογοτεχνικό ταλέντο και η μυθοπλαστική διάθεση του ποικίλουν την αφήγηση με ποιητικές εικόνες, λυρικές περιγραφές, ζωντανούς διάλογους, σχήματα λόγου και άλλα αισθητικά στοιχεία, επειδή αποφάσισε να ακολουθήσει το μυθιστοριματικό για να μας παρουσιάσει τη ζωή του και η λογοτεχνία ποτέ δεν φωτογραφίζει αυτούσια τα γεγονότα. Ο συγγραφέας γνωρίζει καλά πως στην τέχνη δε μετράει περισσότερο το πόσο σπουδαία πράγματα θα πεις, αλλά το πώς θα τα πεις. Στην ευθύγραμμη αφήγηση του στέκεται και τονίζει τις κρίσιμες στιγμές, τα διλήμματα, τα σταυροδρόμια, τις αλλαγές και τις ανατροπές που επιβάλλει η ζωή. Εκεί παρεμβάλλει σχόλια, σκέψεις, εσωτερικούς μονολόγους, αναδρομές της
μνήμης, φιλοσοφικές αναζητήσεις, κάποτε αναλύσεις, λογοτεχνικής, κοινωνικής, θρησκευτικής ή πολιτικής φύσεως, (μερικές φορές κατά τη γνώμη μου με κάποια υπερβολή) και έτσι ποικίλλει το κείμενο του και παύει να έχει μια διαρκή παραμυθική ροή.
Με την αβίαστη περιγραφή της συμπεριφοράς των προσώπων που τον περιστοιχίζουν, παίζουν κάποιο ρόλο στη ζωή του ή απλά περνούν μέρος σε κάποια σημεία της δράσης του,προσπαθεί να στήσει και κάποτε να μας δώσει ολοκληρωμένους λογοτεχνικούς χαρακτήρες. Κάποια πρόσωπα είναι απλώς περαστικά με αδρές πινελιές στον καμβά του βιβλίου.
Κύριο πρόσωπο του έργου είναι ο ίδιος, που δεν κάνει προσπάθεια να το στρογγυλοποιήσει, να το εξωραΐσει, αλλά με ειλικρίνεια, εξομολογητική διάθεση και ρεαλισμό παρουσιάζει τις φωτεινές πλευρές, τα προσόντα, το δυναμισμό, την πίστη σε αξίες μα και τις αδυναμίες, τα σφάλματα, τις πτώσεις και την αλλοτρίωση.
Η μετάφραση:
Για τη χρήση του λόγου και της γλώσσας δεν θα πω τίποτε, αφού εδώ παρουσιάζουμε το μεταφρασμένο βιβλίο. Θα πως όμως λίγα πράγματα για τη μετάφραση.
Η Μελίτα Τόκα - Καραχάλιου που μετέφρασε το έργο είναι ποιήτρια και δοκιμιογράφος, αλλά έχει μεταφραστική εμπειρία με δύο άλλα έργα και βραβείο μετάφρασης στην Αριές της Γαλλίας.
Στο βιβλίο αυτό, που είναι το πρώτο πεζό κείμενο που δημοσιεύει τη μετάφραση του, προσπάθησε αρχικά να δείξει σεβασμό στην πιστότητα του κειμένου και στην όσο το δυνατό καλύτερη μεταφορά του ύφους, της δομής της φράσης και της λογοτεχνικότητας του έργου.
Με ωραία ελληνικά, λόγο ζωντανό, απλό και κατανοητό μας έδωσε ένα κείμενο ευανάγνωστο για τον οποιονδήποτε, για να απολαύσει την αφήγηση της ιστορίας και όσο γίνεται καλύτερα την αισθητική του βιβλίου.
Το πρωτότυπο, που αναφέρεται σε περιοχές της Κεντρικής Αφρικής, με διαφορετική τελείως παράδοση, πολιτιστικά χαρακτηριστικά, συνήθειες και τρόπο σκέψης, παρουσιάζει πολλές δυσκολίες για έναν Ευρωπαίο στην απόδοση όρων, ιδιωματικών εκφράσεων, νοοτροπίας συγγραφέα που γράφει στα γαλλικά αλλά προσπαθεί να σκιαγραφήσει αυθεντικά αφρικανικά δεδομένα. Η Μελίτα βρισκόταν σε προβληματισμό και αγώνα σε κάθε σελίδα του. Θεωρώ ότι αντιστάθηκε στον πειρασμό της ελεύθερης απόδοσης που είναι συνήθως η εύκολη λύση και μας έδωσε ένα καλό και πιστό κείμενο, προσπαθώντας να διαψεύσει το γαλλικό ρητό που λέει πως η μετάφραση είναι σαν τη γυναίκα: όταν είναι ωραία δεν είναι πιστή και όταν είναι πιστή δεν είναι ωραία.
Θέλω τελειώνοντας να συγχαρώ τον συγγραφέα Ζυλιέν Κιλάνγκα -Μουζέντ, τη φίλη μου μεταφράστρια Μελίτα Τόκα Καραχάλιου και τις εκδόσεις «Αρμός» για το ωραίο βιβλίο και να ευχηθώ σύντομα να δούμε και επόμενες τέτοιες συνεργασίες.

“Το γύρισμα της μανιβέλας” στο Γαλλικό Ινστιτούτο 21/10/2011

Παρουσίαση “Το γύρισμα της μανιβέλας” στο Γαλλικό Ινστιτούτο 21/10/2011 από Γάλλο Πρόξενο Christian Thimoniez, Γιάννη Τζανή, Μελίτα Τόκα Καραχάλιου, Βασίλη Καραγιάννη.

Το γύρισμα της μανιβέλας Μέσα στη Σαχάρα του πνευματικού μας υπάρχουν και οάσεις. Εάν ο Pierre Loti κατ' εξοχήν εξωτικός μυθιστοριογράφος της Λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, ένας γαλλόφωνος μυθιστοριογράφος, μία αυθεντική φωνή μας ταξιδεύει στα βάθη της Αφρικής Κονγκό, που εμείς γνωρίζουμε ελάχιστα τη λογοτεχνία αυτής της χώρας και γενικότερα για την Αφρικανική λογοτεχνία. Ο πιο γνωστός σε μας είναι ο Σενεγαλέζο Σενγκόρ (1906-2001), με έργα του όπως ποιήματα», «Γυναίκα μαύρη», «Ανθολογία νέγρικων ποιημάτων», «Poemes divers», «F «Anthologie des poemes negres nouvea υπάρχουν Ευρωπαίοι συγγραφείς, όπως ο Γ Exupery, που έγραψε λογοτεχνικά έργα σχετικά με την Αφρική, όπως π.χ. : «Γη των ανθρώπων» «Terre de hommes », κ.αλ.
«Από το χάος ερχόμαστε, στο χάος πηγαίνουμε». Το μεσοδιάστημα το λέμε Ζωή», αναφέρει ο Καζαντζάκης στην Ασκητική του.
Η ζωή θα μπορούσε να παρομοιαστεί με οριοθετημένη, ανάμεσα σε δύο ερωτηματικά, λέει ο Julien Kilanga Musinde στο μυθιστόρημα του με το συμβολικό τίτλο «Το γύρισμα της μανιβέλας.
Και αυτήν τη ζωή ξεδιπλώνει μέσα στις σελίδες ο Ζοζουέ, ο ήρωας -αφηγητής, ένα αγροτόπαιδο, χωρίς να ξεχνά τις συμβουλές του, που δεν ήτανε χριστιανοί, να μείνει παράδοση του, στη φωνή των προγόνων το χωριό του και φεύγει για σπουδές. Προοδευτικά από την θέληση για μάθηση, αποκτά δική το χτίζοντας έναν ατσάλινο χαρακτήρα. Το περιβάλλον επέδρασε στην παιδεία του. Γνώρισε τα κυρίαρχα αρχαία φιλοσοφικά ρεύματα, αλλά και τη σύγχρονη ευρωπαϊκή που αποτέλεσε και τη βασική του παιδική κατοπινή του εξέλιξη. Μέσα από την καινοτομία των πραγμάτων προκύπτουν εσωτερικά πολλά διλήμματα και ερωτηματικά, προβληματισμούς. Ο Ζοζουέ καλλιεργεί και προχωρεί επαγγελματικά, μάχεται για του. Κατακτά επάξια ανώτατα αξιώματα.
Αποκτά οικογένεια, σύμφωνα με την έννοια των γονιών του. Κάτω όμως από ένα καθεστώς επικίνδυνα πολυτάραχο, αποφασίζει να φύγει από τη βάζει καινούργιους στόχους. Το πεπρωμένο επαληθεύει επαγγελματικά και στην πολυπληθή πόλη του Βουγιέ. Το έργο του Ζ.Κ.Μ. που κατατάσσεται στη γαλλόφωνη λογοτεχνία εκτυλίσσεται σε ιστορικό, λογοτεχνικό, φιλοσοφικό. Είναι ένα όχημα που μας μεταφέρει τον εξωτισμό, τον πολιτισμό της πατρίδας του, τους στοχασμός πάνω στα πρόβλημα της ανθρώπινης ύπαρξης, μας έδωσε ένα έργο μεγάλης παιδείας. Μας περιγράφει διαφορετικά ήθη και παραδόσεις. Θα αναφερθώ στη φράση εξασφαλίσει τη φιλοξενία των ανιψιών που θα θελήσουν να έρθουν για διακοπές στο χωρίο μας;
Ο πατέρας θέλει να μεταγγίσει το έθιμο, την παράδοση γιο του με το κέρατο του βουβαλιού: «οφείλεις να πιεις κρασί φοινίκων μέσα από το κέρατο του σύμβολο δύναμης, κουράγιου και επιτυχία Επίσης η συνομιλία με τα πνεύματα των προγώνων μέσα στην φύση, που θεωρείται ένας ναός Το θέμα γάμου του Ζοζουέ, ν’ αποκτήσει πολλά παιδιά για να υπερασπιστούν τη γη τους.
Όλα αυτά δημιουργούν την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία κινείται το ανήσυχο πνεύμα του συγγραφέα. Χωρίς αμφιβολία, ο λογοτέχνης που έχει συναίσθηση της αποστολής του, ξέρει πως οι ιδέες πρέπει ν’ αναπτύσσονται σ'ένα άρτιο κείμενο με προεκτάσεις. Ο άνθρωπος στην πλατιά έκφραση, η μοίρα του, η ζωή και ο θάνατος αναφέρονται μέσα από την πανανθρώπινη αρχαία Ελληνική σκέψη Επίκουρος Σωκράτης καθώς και την Ευρωπαϊκή: Σαρτρ.
Απόμακρος οραματιστής πιστεύει πως οι δημιουργοί μπορούνε να κάνουν τον κόσμο πιο ανθρώπινο. Στο γράμμα στη σκιά του, ο αφηγητής- συγγραφέας λέει χαρακτηριστικά: «να κάνω τον κόσμο πιο ανθρώπινο, πολλαπλασιάζοντας τον αριθμό των σκιών μου, των ομοίων μου. Η φράση αυτή μου θυμίζει Spinosa αποκαλούσε «Causa sua», υπόθεση δική μας. Μοίρα του ανθρώπου είναι ο θάνατος, ξαναγύρισμα στο χώμα, από κει που άρχισε η ζωή.
Ο Ζοζουέ μιλώντας στους φοιτητές του που τους θεωρούσε καινούργια σπορά, αναφέρεται στο έργο του Andregide, εάν ο σπόρος δεν πεθάνει». Ο σπόρος όμως πεθαίνει για να βλαστήσει ένα άλλο δέντρο. Αυτός είναι ο νόμος της διαλεκτικής υπαρξιακής δυναμικής. Το θετικό γίγνεσθαι ενός όντος περνά από την αναγέννηση. Το όραμα του Ζοζουέ ήταν και όραμα του ίδιου του συγγραφέα αφού ο Ζοζουέ είναι ο ίδιος ο Ζ.Κ.Μ.
Ο Γιώργος Φρέρης χαρακτήρισε αυτοβιογραφία- αγιογραφία για την ακεραιότητα τον ιδεαλισμό, την υπευθυνότητα του σοφού αφηγητή συγγραφέα, που είναι ένας πολύπλευρος, πολυσύνθετος άνθρωπος.
Ο λόγος του ακριβής, νυστέρι χειρουργικό πυκνός και καθαρός, κρουστός και λιτός στις εκφράσεις του έχει αναμφισβήτητα τις ρίζες του στο εύρος της παιδείας του. Παιδί με αίμα Κονγκολέζικο, πατά γερά στην Αφρικάνικη και ισορροπεί στην Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία π συγγραφέας Ζ.Κ.Μ. με την τέχνη της γραφής του μας μεταφέρει σ’ ένα άλλο σύμπαν, που δεν είναι δικό μας, αλλά έχει πολλές ομοιότητες. Θ’ αναφερθώ σύντομα και στην μετάφραση του έργου. Ο 17ος αιώνας στη Γαλλία θεωρείται ως η χρυσή εποχή για τις «ωραίες άπιστες». Η έκφραση χρονολογείται από την εποχή αυτή, οφείλεται στον Menage και αφορά στις μεταφράσεις του Perrot d'Albancourt, ο οποίος λέει:
«Μου θυμίζουν μία γυναίκα που αγάπησα πολύ στην Tours, που ήταν ωραία αλλά άπιστη. Η έκφραση άπιστη, συνάδει στην καταδίκη κάθε ελεύθερης μετάφρασης. Η διαμάχη ανάμεσα στους όρους ωραία είναι υπαρκτή. Μετάφραση πιστή αλλά σε τι Ο Mounin λέει: ο όρος πιστή είναι απροσδιόριστος. Οι μεταφράσεις, όπως οι γυναίκες για να είναι τέλειες πρέπει να είναι συγχρόνως πιστές και ωραίες.
Ο όρος πιστή θεωρείται συνώνυμος με τον όρο καταλεκτικοτητα (fidelite) λέξη προς λέξη είναι μια έννοια πολυδιάστατη και η προσχηματική τυπική αντιστοιχία καλύπτει, συμπεριλαμβάνει και την αντιστοιχία των διαφόρων μορφών γραφής στυλ. Εγώ προσπάθησα να κινηθώ ανάμεσα στους δύο αυτούς άξονες, να δώσω μία μετάφραση όσο το δυνατόν πιο πιστή και συγχρόνως ωραία, με γλώσσα κατά τον Γ.Φρέρη προσεγμένη, σχεδόν ποιητική.
Ευχαριστώ θερμά τον Ζ.Κ.Μ. που μου εμπιστεύθηκε το έργο του για να εμπλουτίσουμε τις επαφές μας με τις εξωτικές λογοτεχνίες και τις εκδόσεις Αρμός. Σας ευχαριστώ.

Αποικία Κοχυλιών- Γαλλικό Ινστιτούτο 2009 από Julien Kilanga Musinde

Παρουσίαση Αποικία Κοχυλιών, Γαλλικό Ινστιτούτο Πέμπτη 19 Μάρτη 2009 από Julien Kilanga Musinde

Κυρίες και Κύριοι Με χαρά ξαναβρίσκομαι ανάμεσα σας αυτό το βράδυ, εδώ στη Θεσσαλονίκη, με την ευκαιρία της παρουσίασης της ποιητικής συλλογής της Κυρίας Μελίτας Τόκα-Καραχάλιου κατοίκου αυτής της χώρας, αλλά κυρίως της ποιήτριας της οποίας το έργο τιμά τη γαλοφωνία.
Θα ήθελα πριν απ' όλα να ευχαριστήσω το Γαλλικό Ινστιτούτο της Θεσσαλονίκης που σκέφτηκε τη συμμετοχή μου σ' αυτήν την εκδήλωση και διαμέσου εμού το Διεθνή Οργανισμό Γαλλοφωνίας του οποίου ο Γενικός Γραμματέας, ο Πρόεδρος Κύριος Αμπντού Ντιούφ, μου ανέθεσε να σας μεταφέρω τον εγκάρδιο του χαιρετισμό. Αυτή η συνάντηση αποκτά μία ιδιαίτερη σπουδαιότητα και μια βαθιά σημασία για τον Διεθνή Οργανισμό της Γαλλοφωνίας.
Σπουδαιότητα ιδιαίτερη διότι επιτρέπει να αξιοποιηθεί η προσωπικότητα αυτής της Ελληνίδας, που είναι πολίτης του κόσμου, η οποία με το έργο της είχε τη γνώση να βάλει δίπλα-δίπλα τη γαλλική και την ελληνική γλώσσα. Αυτή η συνάντηση έχει επίσης μιά βαθιά σημασία για τη Γαλλοφωνία, διότι απεικονίζει καλά μία πτυχή της δραστηριότητας της, που συνδέεται με την προσφορά των συγγραφέων και των γαλλόφωνων λογοτεχνιών στην ακτινοβολία της γαλλικής γλώσσας μέσα στον κόσμο και στη συνύπαρξη της με τις άλλες γλώσσες.

Ας μου επιτραπεί λοιπόν να ευχαριστήσω όλους εσάς, που θυσιάζοντας λίγο από τον χρόνο σας στηρίζετε την αποψινή βραδιά. Κυρίες και Κύριοι Εκλεκτοί Προσκεκλημένοι
Η αποψινή μου ομιλία είναι τιμή και χαρά μαζί.
Όταν η Μελίτα μου ζήτησε να πω λίγα λόγια με την ευκαιρία της παρουσίασης της ποιητικής της συλλογής, δεν μπόρεσα ν' αντισταθώ στην ευχαρίστηση να έρθω σ' αυτόν τον τόπο που αποτελείται από προσωπικότητες, από συγγραφείς, από συναδέλφους, και φίλους με τους οποίους μοιραζόμαστε μια κάποια άποψη της λογοτεχνικής γραφής. Ένα απλό ευχαριστώ είναι λίγο.

Θα ήθελα ν' απευθυνθώ σε σας φανερώνοντας σας κάποιες σκέψεις τις οποίες μου ενέπνευσε το άτομο Μ.Τ.-Κ. και η ποιητική της συλλογή «Αποικία κοχυλιών» που τιμούμε σήμερα.
Η Κυρία Μ.Τ.-Κ. γυναίκα καλλιεργημένη, συγγραφέας ενός έργου, στο οποίο είναι διάχυτη μία εξαιρετική ευαισθησία, πολίτης του κόσμου και κυρίως μία γαλλόφωνος πεπεισμένη, θέλει να δημιουργήσει δεσμό ανάμεσα στους λαούς διά μέσου της γλώσσας και της λογοτεχνίας. Το νεωτεριστικό έργο αυτής της αξιαγάπητης ύπαρξης, σχετικά με το γραπτό λόγο, αποτελεί μία συμβολή στον εμπλουτισμό της γαλλικής γλώσσας, της γλώσσας με την παγκόσμια τάση.

Αυτή η ύπαρξη έχει τη γνώμη πως όταν κανείς εισδύει μέσα στο ταξίδι της γραφής πρέπει να γνωρίζει ότι δεν πρόκειται για την αναζήτηση καινούργιων τόπων, αλλά ως επί το πλείστον για να έχει μια καινούργια ματιά. Αναμφίβολα λοιπόν στην αναζήτηση αυτής της καινούργιας ματιάς επιφέρει το καινούργιο φανταστικό. Η Μελίτα ελευθερώνει όλες τις δυνάμεις της για να καινοτομήσει μέσα σ'αυτό το λογοτεχνικό έδαφος, το τόσο γόνιμο. Πιστεύει σ'αυτό αληθινά;
Ναι, διότι η δύναμη του δημιουργού
έγκειται στο να επιφέρει μία
καινούργια ματιά, απροσδόκητη στην
πραγματικότητα στην οποία είμαστε
περισσότερο συνηθισμένοι.
Η Μελίτα σε ένα πλάνο έχει
καλλιτεχνικές απαιτήσεις και μία
γλώσσα καινούργια, που από μόνη της
εκφράζει την πρωτοτυπία της, για να
μας αποδείξει πως οτιδήποτε το
ανθρώπινο δεν της είναι άγνωστο.
Να λοιπόν το έργο του οποίου σήμερα
θέλουμε να διαπεράσουμε τα τρίσβαθα.
Η «Αποικία κοχυλιών» με εξώφυλλο
που απεικονίζει ένα κοχύλι, ανοίγει με
μία ενδεικτική λέξη, που
αντικατοπτρίζει το περιεχόμενο όλου του έργου. «Τίποτα πιο γλυκό από τον Έρωτα»
και ακολουθεί ένα ιδεόγραμμα χαρακτηριστικό επίσης: «Στο δικό μου μπάρκο μοναδικός επιβάτης ταξιδεύεις». Μία ωραία συλλογή με εύκολη ανάγνωση στα
Γαλλικά.
Θα ήθελα να τη διαβάσω, όπως έχω διαβάσει απολαμβάνοντας τους αρχαίους Έλληνες ποιητές, όπως τη Σαπφώ, τον Όμηρο, τον Ανακρέοντα. Αυτά τα κείμενα ξυπνούν μέσα μου τη δίψα της μάθησης της νεοελληνικής
γλώσσας.
Να είναι άραγε αυτό το αίσθημα που με διαπερνά όταν διανύω αυτά τα 20 ποιήματα με το άνισο μήκος;

Το σημάδι του Βορρά
Η δύναμη της δημιουργίας
με αντανακλάσεις πάνω στο τζάμι ξεγυμνώνει και ντύνει τά τοπία σου με πέταλα καί φύλλα. Αιμάτινη κηλίδα η επιθυμία, αισθησιακή φτερούγα του πινέλου σου, με ίχνη διάρκειας μακράς, χρώματα ανοξείδωτα αποστηθίζει. Ή γόνιμη μέρα βεβαιώνει τις γεωμετρίες της κι απολαμβάνει την τροχιά της. Και δίχως στάχτη βορράς μέ έναν γλάρο σ' έκσταση. Μέσα στον κατοικημένο αγέρα ατέλειωτες οι προεκτάσεις και μία σειρήνα παπαρούνα, μέλισσα ή αλητάκι γλυκό φορώντας τις ευωδιές του,
σημάδι του δικού σου πεπρωμένου,
στην άκρη του νερού
σου τραγουδά.
- Από πάντα
Από πάντα
με το δικό μου αίμα κυκλοφορείς
-Εσύ
Ασύνορος ο Έρωτας
στην αύρα της αυγής φωλεμένος.
Πάει καιρός πολύς που αντιλαλείς
στα κάθυγρα τοπία μου.
Εσύ, ο δικός μου πρίγκηπας με τα
κρίνα.

Η «Αποικία κοχυλιών» είναι λοιπόν ένα πραγματικό ταξίδι, του οποίου το τελικό λιμάνι είναι πάλι ένα ιδεόγραμμα:
-Πάλι
Και απόψε πάλι στις σκέψεις μου
καθρεφτίζομαι
Είδωλο θυελλώδες εσύ.

Όλα αυτά για να πει:
Ποτέ - Πάντα
κάθε στιγμή πεθαίνεις.
Κάθε στιγμή ξαναγεννιέσαι.
Διαφορετικός.
Ποτέ ο ίδιος.
Μέσα σου κουβαλάς ουσία
από πολλούς εαυτούς.
Ανεξερεύνητους, άγνωστους. Φανταστικά ωραίους.
Ενώ στον καθρέφτη του Χρόνου, σαν βουερός ποταμός, ρέουν οι λέξεις σου διαυγείς.
Αναλλοίωτες ζουν, αντανακλώντας πάντα τους ίδιους ήχους, το Ίδιο ρίγος.
Άλλη μια φορά, ο Έρως που άνοιξε τις πρώτες σελίδες της «Αποικίας Κοχυλιών» έρχεται να κλείσει την τελευταία σελίδα που αντικατοπτρίζει την πνοή ενός ακόρεστου πόθου :

«Ακούω ακατάπαυστα, τον
αναστεναγμό του ανέμου με
κλυδωνισμούς να με σπρώχνει στην
ωκεάνια ανυπαρξία »
Τι άλλο να πει κανείς γι' αυτό το έργο με τις αναρίθμητες απηχήσεις. Κάποιοι θα αναζητήσουν την ιδιαίτερη δέσμευση της δημιουργού μέσα στο χώρο της. Αυτή είναι μια άποψη των πραγμάτων. Αλλά το ότι αυτή η άποψη μπορεί να κρύβει ένα μέρος της αλήθειας κι ότι οι αναλύσεις της μπορούν να συμβάλουν στο να γίνουν πιο αισθητές κάποιες απηχήσεις του έργου, κανείς δεν θα σκεφτόταν να το αμφισβητήσει. Κι αν καλύπτει κάποιες πλευρές, είναι γιατί η ευφυΐα δεν δύναται σε καμιά περίπτωση να υποκύψει σ' όλες αυτές τις απαιτήσεις, είναι ευφυΐα μάλιστα λόγω του ότι απομακρύνεται απ' αυτές. Ο καλλιτέχνης, ακόμη και σε ακραίες περιπτώσεις στις οποίες η ατομική παρόρμηση συμπίπτει με την παρόρμηση του κοινωνικού χώρου, δεν είναι αυτός παρά μόνο γιατί ενσαρκώνει το κοινό ιδανικό με μια μορφή που είναι η δική του μορφή κι ο καρπός των πεποιθήσεων του.
Συνάντησα τη Μελίτα για πρώτη φορά πριν από δύο χρόνια περίπου, σ' αυτήν την ανθρώπινη όαση την απομακρυσμένη απ' όλες τις θύελλες του κόσμου μη γνωρίζοντας ότι μια μέρα θα μοιραστούμε το ποτήρι που μας προσφέρει σήμερα η πλούσια
ποίηση της που δεν άργησε να μας απλώσει τα χέρια, όπως ανάφερε κάποιος Γάλλος συγγραφέας « Το Άργος μας καλεί, η Σπάρτη μας απλώνει τα χέρια » γιατί να μην πω, η Μελίτα μας κάλεσε και η « Αποικία κοχυλιών » μας άπλωσε τα χέρια.



Κυρίες και Κύριοι. Αγαπητοί συνάδελφοι,
Εξερευνώντας το ποιητικό σύμπαν της Κυρίας Μελίτας Τόκα Καραχάλιου, θα διανύσετε το οδοιπορικό του ταμπεραμέντου και, του στυλ της όπου η λέξη έχει λεχθεί, γραφεί, καταγραφεί. Από τη στιγμή που έχει γραφεί, διαλύεται. Η Μελίτα, κατ' εικόνα των υπάρξεων με λαμπερό πεπρωμένο που μας δείχνουν νέες απόψεις παροτρύνοντας μας στην
ουσία της ζωής και προς ανώτερες σφαίρες, επαγρυπνεί με τη λέξη " κι η λέξη γίνεται λύχνος κρεμασμένος στη σιωπή, τη σιωπή της λέξης. Το κείμενο ξεπηδά, διαρθρώνεται μεταξύ αμφιβολίας κι αβεβαιότητας, προσπαθεί να σβήσει τη σιωπή, να εξαφανιστεί πίσω από τ' αποσιωπητικά που προηγούνται απ' αυτό. Η Μελίτα κατάφερε να το κάνει μέσα από το έργο της που τιμούμε σήμερα. Ανοίγοντας τις πρώτες σελίδες αυτής της συλλογής και κλείνοντας την τελευταία σελίδα, πίστεψα πως θα μπορούσα να την τελειώσω μ' αυτές τις λέξεις της απήχησης της συλλογικής συνείδησης του αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στη ζωή και στην αναζήτηση αξιοπρέπειας ενώ πιστεύουμε πως εισχωρούμε στα άδυτα της γαλήνης. Κάθε υποψιασμένος αναγνώστης σίγουρα θα βρει υλικό στοχασμού. Σας προσκαλώ λοιπόν να προσεγγίσετε αυτό το έργο διότι, πρέπει να γνωρίζετε πως μια λογοτεχνία είναι φτιαγμένη από έργα αλλά κι από ανάγνωση, δεύτερη ανάγνωση. Η σιωπή όσον αφορά τα
έργα, τα εγκλωβίζει, επιθέτει καινούργια στρώματα μη κατανόησης επάνω σ' αυτά.
Όσον με αφορά, εισήλθα στην Αποικία κοχυλιών όπως σ' ένα ναό όπως αυτός ο ευσεβής γέροντας που πρόσμενε από καιρό την παρηγοριά των απογόνων τον και ο οποίος είχε δεχτεί τη θεία αποκάλυψη ότι θ' ατένιζε τη μεσσιανική εμψύχωση κατά τη διάρκεια της ζωής του. Και να που ήταν εδώ οι απόγονοι του : δυο περιστέρια το ένα πλάι στο άλλο : η γαλλική και η ελληνική γλώσσα. Μου επιτρέπεται να πω κλείνοντας : τώρα, γνωρίζω την γαλήνη, χάρη στην « Αποικία κοχυλιών » της Μελίτας.
Σταματάω εδώ ελπίζοντας πως η ηχώ της φωνής μου θα ακουστεί καθ' όλη τη διάρκεια αυτής της βραδιάς. Σας ευχαριστώ.

Αποικία Κοχυλιών - Colonie de Coquillages

Παρουσίαση Γαλλικό Ινστιτούτο Πέμπτη 19 Μάρτη 2009 από Μελίτα Τόκα Καραχάλιου

"Η ορθή γραφή ενός συγγραφέα με τις καμπύλες γραμμές της εμπεριέχει ποικίλα νοήματα, ιδέες απεριόριστες "τονίζει ο Julien Kilahga- Musinde. Αυτές τις καμπύλες γραμμές της πέμπτης ν δίγλωσσης ποιητικής μου συλλογής με τίτλο «Αποικία κοχυλιών» μας αποκαλύπτει απόψε ο
ίδιος. Ποιος να το 'λέγε πως ο Διευθυντής Γλωσσών και Γραφής του Διακρατικού Πρακτορείου Γαλλοφωνίας με έδρα το Παρίσι, θα μου έκαμνε την πολύ μεγάλη τιμή να έρθει εδώ απόψε να μιλήσει για την ποιητική μου συλλογή. Από το βάθη της καρδιάς μου τον ευχαριστώ θερμά.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ στη Madame Piquet για την θερμή υποστήριξη της και στον Δ.Χ. Γουνελά, αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για την εκτίμηση που έχει για το έργο μου.
Οφείλω να ευχαριστήσω τον εκδότη μου Γιώργο Χατζηϊακώβου για την άψογη συνεργασία μας. Φίλες και φίλοι καλωσήρθατε. «Μόνον οι λέξεις σου, αποικία κοχυλιών από ασήμι και φως στο βυθό της καρδιάς μου αρμενίζουν».
Είναι ένα απόσπασμα από ένα μου ποίημα. Ο λόγος είναι η πρώτη ύλη που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να εκφραστεί. Ο λόγος, το άτομο που λέγεται λέξη, κατά τον Μαγιακόφσκη με τα γράμματα και τις συλλαβές ελευθερώνει ενέργεια. Οι λέξεις περιέχουν ουσία αφθαρσίας, έχουνε πλούσιες δυνατότητες.
Άλλες είναι πικρές, γλυκές,συναρπαστικές, τρομακτικές, ερωτικές. Είναι όμως διαχρονικές, αναλλοίωτες στο χρόνο.
Όταν ζούμε τη δίνη ενός έρωτα εκφραζόμαστε με λέξεις, που διατηρούν πάντοτε την ίδια δύναμη.
Ενώ τα αισθήματα μας αμβλύνονται, αλλάζουν, οι λέξεις ζουν εσαεί αδιάφθορες, δεν αδειάζουν ποτέ από το περιεχόμενο τους, είναι πάντοτε φρέσκες, χωρίς ρυτίδες, με μυρωδιές διαχρονικές.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο -τρίπτυχο Έρως-χρόνος λέξεις, είναι γραμμένα τα
ποιήματα αυτής της ποιητικής συλλογής. Σας ευχαριστώ

Ανάφλεξη στιγμών Κεντρική Βιβλιοθήκη Δήμου Θεσσαλονίκης

Δημήτρης Γουνελάς Αν. Καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΑΠΘ

Δευτέρα 29. Νοεμβρίου 2004, 8' μμ

Κεντρική Βιβλιοθήκη Δήμου Θεσσαλονίκης

Η Μελίτα Τόκα Καραχάλιου έχει εκδώσει όλες μαζί έξη ποιητικές συλλογές από το 1980 μέχρι σήμερα, έχει δημοσιεύσει και σε περιοδικά μεμονωμένα ποιήματα και έχει γράψει και ένα μικρό

δοκίμιο περί ποιητικής. Η παρούσα συλλογή περιλαμβάνει 33 μικρά σε έκταση ποιήματα που έχουν έναν κοινό θεματικό πυρήνα, μια περιγραφή της ευφορικής στιγμής, όπως φαίνεται και από τον τίτλο

«Ανάφλεξη Στιγμών». Επαναλαμβάνω μια περιγραφή το πως ο ποιητής νιώθει αυτή την ευφορική στιγμή και περιορίζει το χρόνο σε μια στιγμή. Δηλαδή υπάρχει χρονικότητα και καταλήγει να πιάνει εκείνη τη στιγμή της Ανάφλεξης με άλλα λόγια. Εκφράζει δηλαδή προσωπικά και υποκειμενικά συναισθήματα.

Μετά από δύο επιγραμματικές εκφράσεις δικές της που η μια έχει ως εξής: Κάθε λεπτό είναι αταξίδευτο, πιάνει το αντικείμενο σε μια κατάσταση που ακόμα δεν έχει ξεκινήσει. Αυτό είναι το λεπτό και επομένως είναι το ανάλογο με τη στιγμή. Και η άλλη έκφραση της:

Ένα καράβι

Χαρακιά στου χρόνου του σώμα.

Ανάφλεξη Στιγμών

Είναι δηλαδή το μότο που έχει χρησιμοποιήσει για τη συλλογή αυτή.

Και επαναλαμβάνω το πρώτο ποίημα έχει τον τίτλο « Άγια Στιγμή» και διαβάζει κανείς τα εξής. Σας έχω μοιράσει μια φωτοτυπία, θα ήθελα να βλέπατε και εσείς μόνοι σας τα ποιήματα και όχι μόνο να τα ακούτε.

Φυλαχτό να φοράς την Άγια Στιγμή.

Μέσα άπό φεγγερές στοές

να μπαίνεις στο αλώνι της σελήνης,

τον τρύγο των φιλιών,

τη δόξα των σωμάτων να γιορτάζεις.

Να γιορτάζεις.

Και στους πυκνούς ορίζοντες

ας καίγονται οι μήνες και οι χρόνοι.

Τη διάρκεια τους καταργώντας.

Σαφώς και θέλει να πιάσει την ιερότητα με την έννοια της στιγμιαίας πραγματοποίησης σε μια κατάσταση που είναι έξω από τον χρόνο, τον χρόνο όπως τον εννοούμε στην συμβατική και γραμμική του συνεχεία. Για αυτό και τονίζει ότι Άγια Στιγμή είναι εκείνη που καταργεί την ύπαρξη του χρόνου. Και επαναλαμβάνω τους τρεις τελευταίους στίχους:

Και στους πυκνούς ορίζοντες

ας καίγονται οι μήνες και οι χρόνοι.

Την διάρκεια τους καταργώντας.

Και έχει βάλει τελεία στο χρόνοι, που θέλει νομίζω, να δώσει έμφαση ακριβώς και έτσι όπως το βάζει χωρίς ρήμα, μου φαίνεται ότι θέλει να πιάσει ακριβώς σε μια ανοίκεια έτσι έκφραση, την όλη έννοια της στιγμής. Δεν είναι σκοτεινή η ποίηση της κυρίας Καραχαλιου για μένα.

Ανάγει στη σύλληψη και έμπνευση όπως την έχουνε κατανοήσει όλοι οι λυρικοί ποιητές. Στο χρόνο σημαίνει ότι όλα έρχονται και παρέρχονται. Στη στιγμή εντοπίζεται η ακεραιότητα της υπόστασης μας και βέβαια μια τέτοια ποίηση είναι ερωτική ποίηση, όχι με την καθημερινή έννοια του Έρωτα, άλλα με την ιερή έννοια της μόνης και αληθινής και τέλειας πραγματικότητας, που είναι όχι στην εξέλιξη,

άλλα στην στιγμή που την συλλαμβάνουμε.

Σε μια πιο πεζή έκφραση το ίδιο τονίζει και ο Σεφέρης, στο πρώτο ποίημα της Στροφής το 1931. Ο Σεφέρης το πρώτο ποίημα της Στροφής, που είναι μια επαναστατική συλλογή για τα ελληνικά

γράμματα το ονομάζει και αυτό Στροφή. Το ποίημα στην φωτοτυπία είναι από κάτω από το ποίημα Αγια Στιγμή της κυρίας Καραχάλιου. Και σας το διαβάζω:

Στιγμή, σταλμένη από ένα χέρι που αγάπησα πολύ ... Η Ιερότητα της Στιγμής είναι ανάλογη και στον Σεφέρη νομίζω. Ο Σεφέρης ξεκινάει ενδεικτικά μ' αυτή τη λέξη Στιγμή και τη βάζει με κόμμα, για να στέκεται απ' έξω, σαν να θέλει να την τοποθετήσει μέσα στο ποίημα αλλά με έναν άλλο τρόπο, έτσι όπως τον κατανοούμε σαν σημασία. Τα δύο ποιήματα δεν μοιάζουν καθόλου, ωστόσο ο Σεφέρης όπως η κύρια Καράχαλιου προσπαθεί με έναν άλλο τρόπο να πιάσει αυτήν την αμοιβαία σκέψη. Και έτσι όπως τοποθετεί την λέξη στιγμή ο Σεφέρης νομίζω ότι είναι και αυτός ερωτικός: Στιγμή, από ένα χέρι που τόσο είχα αγαπήσει... ....σαν μαύρο περιστέρι.

Τη στιγμή που το περιστέρι, όταν το δεις στη δύση, εκεί που είναι άσπρο και πέσει έξω από τις ακτίνες του ήλιου μαυρίζει. Επομένως έχει συλλάβει την έννοια της στιγμής και την επαναλαμβάνει με αυτή την εικόνα, την εικόνα του περιστεριού τη στιγμή που δύει ο ήλιος και το περιστέρι, ενώ πετάει στο φως, γυρίζει στη σκοτεινιά.

Κι ενώ ο δρόμος άσπριζε 

Νομίζω ότι είναι αυτονόητο και τελειώνει ο Σεφέρης με την Ύδρα. Δεν ξέρουμε αν εννοεί τη Ύδρα τον αστερισμό ή αν εννοεί την Λερναία Ύδρα. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί την λέξη, είναι σαν να σου δίνει την αίσθηση φόβου μπροστά σ' αυτό πού έχει συλλάβει. Κάπως έτσι νομίζω ότι είναι.

Η κυρία Καραχάλιου κρατάει την στιγμή στο κόρφο της σαν φυλαχτό, έτσι μας λέει και μπαίνει στο αλώνι της Σελήνης, μας λέει, σε μια ζάλη και μπαίνει στην κυκλοτερή κίνηση των ουράνιων σωμάτων. Νομίζω ότι είναι κάτι ανάλογο της συντυχίας, που βλέπω τα δύο ποιήματα, που είναι τελείως διαφορετικά, άλλα έχουν την ίδια σα να λέγαμε ευαισθησία να αντιληφθούνε την ποιητική στιγμή, την ιερή στιγμή της δημιουργίας. Πρόκειται δηλαδή για μια ευλογημένη ώρα η στιγμή, και ίσως θέλει να παίξει με το μεγαλείο αυτό της στιγμής και ο Σεφέρης και η κύρια Καραχάλιου. Δε νομίζω ότι είναι η κατάλληλη ώρα για να επεκταθώ σε σχολαστικότερες αναλύσεις για να μην σας κουράζω. Αλλά νομίζω ότι και τα δύο ποιήματα, θα άξιζε να τα διδάξω καμιά φορά και να δω πως λειτουργούνε στους φοιτητές. Οπωσδήποτε μπορούν να παρομοιαστούν ως την συμβολική απεικόνιση της πράξης του Έρωτα. Γιατί ο Σεφέρης τον ονομάζει Έρωτα η κυρία Καραχάλιου σα να τον ζει κάπως, αυτό το να γιορτάζεις, τη δόξα των σωμάτων να γιορτάζεις, εγώ το βρίσκω εξαιρετικά ερωτικό. Αλλά επαναλαμβάνω δεν είναι ερωτικό με τη φτηνή και με την καθημερινή έννοια. Είναι ένας άλλου τύπου αντίληψη του έρωτα. Αλλά θέλω να υπενθυμίσω ότι ο λυρισμός, αυτό δηλαδή που ονομάσαμε υποκειμενικότητα και συναισθηματικό, είναι τα κύρια στοιχεία του λυρισμού αυτά, ο οποίος έχει αυτήν την ιδιότητα να σε οδηγεί στην αποκάλυψη σαν εξομολόγηση της ενδότερης ύπαρξης μας και η ενδότερη ύπαρξη μας είναι φτιαγμένη από έναν σε εισαγωγικά Έρωτα. Η ουσία δηλαδή της ύπαρξης μας είναι φτιαγμένη από αυτές τις αναμνήσεις νομίζω, στην υπέρβαση του συμβατικού και του καθημερινού μας εαυτού. Η υπέρβαση συντελείται μέσα στην χρονικότητα βέβαια αλλά δεν πρόκειται και δεν υπόκειται στους κανόνες των χρόνων, στις διαστάσεις παρελθόν - παρόν - μέλλον. Η στιγμή σαν χρόνος είναι το μηδέν του χρόνου εγώ νομίζω. Αυτό που ο Σεφέρης το ονόμασε Στιγμή, σπυρί της άμμου.

Θα σας διαβάσω και άλλο ένα ποίημα της συλλογής της κυρίας Καραχαλιου ως ένδειξη γι αυτό που κυριαρχεί στην ποίηση της, δηλαδή ο εξομολογητικός λυρισμός ενός ενδότερου εαυτού. Και το άλλο ποίημα το ονομάζει: Φωνή μυστική. Μπορεί αυτά τα ποιήματα να σας τα διαβάσει και η ίδια μετά, αλλά εμένα με συγχωρείτε δεν συνεννοηθήκαμε τι θα διαβάσω εγώ, τι θα διαβάσει εκείνη, επομένως μη παρεξηγηθείτε γι' αυτό και θα ήθελα να τα διαβάσει η ίδια, γιατί εγώ τα διαβάζω οπωσδήποτε με το δικό μου τρόπο. Φωνή μυστική ...

Η επιλογή μου να διαβάσω αυτό το ποίημα: Φωνή μυστική είναι ακριβώς να δώσω και την έννοια αυτουνού του αιώνιου σπέρματος του ερωτικού, του ότι συμπεριλαμβάνεται νομίζω γενικότερα στην ποίηση της και για αυτό και το επέλεξα. Η συλλογή είναι λοιπόν μια λυρική ποίηση 33 μικρών σε έκταση ποιημάτων, επιγραμματικών σε μορφή τα περισσότερα. Είναι σε δύο γλώσσες. Πρώτα το κάθε ποίημα στα γαλλικά και στο δεξιό φύλλο στα ελληνικά. Τα ποιήματα στη γαλλική γλώσσα τα έχει μεταφράσει η κυρία Isabelle Taumbrun, όπως μας λέει στης εκδοτικές σημειώσεις της δεύτερης σελίδας. Ενδιαφέρον είναι πάντως ότι βάζει την μετάφραση αριστερά και πρώτη. Έχω την αίσθηση και από προηγούμενες δημοσιεύσεις της κυρίας Καραχαλιου ότι και η ίδια νιώθει πως κινείται μέσα στο πνεύμα της γαλλικής παράδοσης, για αυτό και επιδιώκει είτε με μεταφράσεις δικές της στα γαλλικά είτε με μεταφράσεις άλλων, που παρουσιάζουν την ποίηση της με το διπλό αυτό πρόσωπο. Επίσης η κυρία Καραχαλιου έχει μεταφράσει και η ίδια όχι μόνο στα γαλλικά, αλλά και από τα ιταλικά τον ποιητή V. Α. D' Armento. Φαίνεται δηλαδή ότι διεκδικεί μια ευρύτερη ανάγνωση και νιώθει ως μέλος ενός ευρύτερου χώρου, του Ευρωπαϊκού χώρου. Βλέπω πως και ο κύριος Μπίμπης έχει στο βιβλίο Κέντρο Πολιτισμού και Βιβλίου της Ν. Α. Ευρώπης, Θεσσαλονίκη 2004. Δηλαδή είναι ένα συνδυασμός πολύ ενδιαφέρων. Βλέπουν τους εαυτούς τους μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και όχι τοπικιστικά και ελληνικά και μόνο. Επίσης έχει σαν όργανο της και θα τελειώσω εδώ σύντομα να μην σας κουράζω, τη γλώσσα και τον ρυθμό, όπως η ζωγραφική έχει σαν όργανο της τα σχήματα και τα χρώματα. Η γλώσσα κατονομάζει τα αντικείμενα και τα φαινόμενα που σχετίζονται ή προέρχονται από τον κόσμο των πραγμάτων γύρω μας, από κει ξεκινάει η γλώσσα, ονομάζω τα πράγματα, η λογοτεχνία δηλαδή χρησιμοποιεί ονόματα που μεταφέρουν νοήματα και αισθήματα σε σχέση με τα πράγματα. Αυτή είναι η βάση λοιπόν της γλώσσας, της λειτουργίας της γλώσσας, της αντίληψης και της χρήσης της γλώσσας. Αυτή η λέξη μεταφέρω είναι ο ακρογωνιαίος λίθος νομίζω, δηλαδή ότι και να λέμε, αν λέμε ποτήρι, είναι μια μεταφορά κι' αυτό, μεταφέρουμε την έννοια ποτήρι σε μια λέξη. Αυτό κάνει και η κυρία Καραχάλιου νομίζω. Μόνο που το καλλιεργεί στο έπακρο της λειτουργίας της μεταφοράς, που είναι συνηθισμένο στους ποιητές να παραβιάζουν την κοινόχρηστη μεταφορά και να την φτάνουνε σ' έναν δικό τους τρόπο, μ' έναν δικό τους τρόπο. Θέλω να πω ότι τραβάει την μεταφυσική λειτουργία των λέξεων σε ανοίκειους συνδυασμούς, που είναι σα να οικοδομεί την μεταφορά της μεταφοράς.

Θα σας διαβάσω το ποίημα που σας έχω το τελευταίο στην φωτοτυπία: Ένα πρόσωπο ...

Εγώ νομίζω ότι η κυρία Καραχάλιου στα ξεχτένιστα φύκια του ορίζοντα θέλει να πει μνήμη

Στου χρόνου τα πεθαμένα φύλλα θέλει να πει παρελθόν Στου ήλιου την καταργημένη απόσταση θέλει να πει φως

Στην πράσινη φλούδα της ημέρας θέλει να πει ελπίδα

Στης κραυγές της τέφρας θέλει να πει θλίψη

Για να τελειώσω, ο Μπόρχες λέει ότι στα Kemigran, είναι δημοτικά τραγούδια όπως τα δημοτικά ελληνικά τραγούδια, βρήκα αυτό το παράδοξο ότι στα δημοτικά τραγούδια αυτοί οι άνθρωποι εκφράζονται με μεταφορές. Και μας έχει απαριθμήσει σε ένα βιβλίο του που λέγεται « Ιστορία της Αιωνιότητας» μεταφορές των δημοτικών τραγουδιών, αυτών των δημοτικών τραγουδιών των βορείων χωρών, που λέγονται Kemigran. Τα Kemigran λοιπόν λέει ο Μπόρχες, όπως και η κυρία Καραχαλιου που σας ανέπτυξα αυτές τις περίφημες μεταφορές,

ότι την ώρα του πολέμου στα Kemigran θέλει να πει σημαία 

παλίρροια φονικού θέλει να πει επίθεση 

κοινωνία των βράχων θέλει να πει βουνό

δάσος του πολέμου θέλει να πει στρατός

νήμα του σπαθιού θέλει να πει θάνατος

δαδί της μάχης θέλει να πει σπαθί

Σας ευχαριστώ πολύ

Ανάφλεξη στιγμών

Δευτέρα 29/11/2004
Κεντρική Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, Εθνικής Αμύνης

Κατερίνα Καριζώνη
Ποιήτρια - Μυθιστοριογράφος

Η Μελίτα Τόκα Καραχάλιου είναι για μένα μια εξαιρετική φίλη αλλά και μια δημιουργός με ιδιαίτερη στόφα. Το έργο της αριθμεί μέχρι σήμερα επτά ποιητικές συλλογές κι ένα δοκίμιο για την σχηματική ποίηση. Είναι ίσως η μόνη απ' τις γνωστές ποιήτριες που ασχολήθηκε συστηματικά με το είδος της σχηματικής ποίησης στο οποίο προσέδωσε και μια θεωρητική υπόσταση. Από την πρώτη στιγμή που διάβασα τα σχηματικά της ποιήματα μου έκανε εντύπωση η σύνθεση της εικόνας και του λόγου που κατάφερνε να δημιουργήσει μέσα από την χρήση της ιδιόρρυθμης αυτής ποιητικής γραφής. Νομίζω πως η Μελίτα θα μείνει στα λογοτεχνικά πράγματα σαν η πιο αντιπροσωπευτική ποιήτρια του είδους. Και αυτή βέβαια είναι και η μεγάλη πρωτοτυπία της.
Έχοντας διαβάσει ωστόσο το συνολικό ποιητικό της έργο, βρίσκω πως δεν υστερεί καθόλου και ως ποιήτρια της μη σχηματικής ποίησης, την οποία υπηρετεί εδώ και χρόνια με την ίδια επιμέλεια. Το τελευταίο της βιβλίο η ανάφλεξη στιγμών που είναι κατά την γνώμη μου και το πιο ολοκληρωμένο περιέχει ποιήματα και από τα δύο είδη.

Και αρχίζω από τον τίτλο ανάφλεξη στιγμών. Ο τίτλος μας παραπέμπει εμμέσως πλην σαφώς στην ίδια την ποίηση που δεν είναι τίποτα άλλο από μια στιγμιαία ανάφλεξη της σκέψης και του συναισθήματος, μια αστραπιαία έκρηξη, ένα αιφνίδιο λαμπάδιασμα της ψυχής.
Κεντρικός θεματικός πυρήνας των ποιημάτων αυτής της συλλογής η στιγμή, που για την ποιήτρια φαίνεται να είναι το εφαλτήριο για να προσεγγίσει την αιωνιότητα: η αγία στιγμή, η υπέρτατη στιγμή, η αιώνια στιγμή, η ικέτιδα στιγμή, η αμάραντη στιγμή αλλά κι ένας μικρός κύκλος στιγμής, το σώμα της στιγμής, η ανθοφορία των στιγμών κ.λ.π. είναι τα σταθερά μοτίβα που επανέρχονται στα ποιήματα. Οι ποιητικές εικόνες της φαίνεται πως στροβιλίζονται γύρω απ' τον χρόνο που όμως συλλαμβάνεται ως στιγμιαίο γεγονός, ως κάτι ακαριαίο και ανεπανάληπτο. Τόσος χρόνος σε μια στιγμή, δηλώνει κι η ίδια σε κάποιο στίχο της. Τόση άνοιξη. Τόσος χειμώνας. Ενώ αλλού γράφει χαρακτηριστικά:

Φυλαχτό να φοράς την Άγια Στιγμή...

Και στους πυκνούς ορίζοντες

Να καίγονται οι μήνες και οι χρόνοι

Την διάρκεια τους καταργώντας.

Με τον τρόπο αυτό λοιπόν η ποιήτρια μας περνάει σαφώς ένα μήνυμα: ότι η ουσία του χρόνου είναι η στιγμή. Η στιγμή μπορεί να περιέχει τόσα πολλά πράγματα, όσα και η αιωνιότητα. Είναι ένα θραύσμα από τον ίδιο κοσμικό καθρέφτη που δείχνει το άπειρο. Ένα βλέμμα από την κλειδαριά των στιγμών, για να παραφράσω ένα στίχο της αρκεί για να αντικρίσουμε το σύμπαν ολόκληρο.
Το δεύτερο κλειδί για την ερμηνεία της ποίησης της Μελίτας Τόκα -Καραχάλιου είναι η λέξη. Όχι βέβαια μια οποιαδήποτε λέξη, αλλά η λέξη της ποίησης. Οι λέξεις κατά κάποιον τρόπο αποκτούν την ίδια σημασία που έχουν και οι στιγμές. Είναι οι στιγμές της ψυχής, όπως αυτές εκφράζονται και αποτυπώνονται μέσα στο ποιητικό κείμενο. Μόνον η ανθοφορία γόνιμων στιγμών καρπίζει αιωνιότητα δηλώνει κατηγορηματικά κι η ίδια στο τελευταίο ποίημα της συλλογής της.
Οι λέξεις είναι τα κομμάτια από το μεγάλο σκόρπιο παζλ που απεικονίζει την πραγματικότητα. Όπως και οι στιγμές είναι τα ψήγματα από την σκόρπια αιωνιότητα. Και τα δυο βέβαια συνειρμικά μας οδηγούν στην ποίηση που δεν είναι τίποτα άλλο από τη βαθύτερη προσπάθεια της ψυχής να συλλάβει την σκόρπια και διάχυτη ουσία του κόσμου .Να ανασυνθέσει το αρχέτυπο του και να το ερμηνεύσει.
Θα λεγα λοιπόν πως η ποίηση της Μελίτας διακατέχεται καταρχήν από μια φιλοσοφική διάθεση καθώς θέτει ερωτήματα γύρω απ' την ουσία του κόσμου, αλλά και του χρόνου που μας οριοθετεί. Η μνήμη και ο έρωτας συνεπικουρούν συχνά στην ποιητική σύλληψη των πραγμάτων ενώ τα είδωλα αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα απ' τις πραγματικές εικόνες. Γλιστρούν σαν σκιές μέσα στις ποιητικές λέξεις κι ενίοτε τις πυροδοτούν
«Όσο ξεμακραίνεις οι λέξεις φλέγονται σαν παπαρούνες στην ομίχλη.» γράψει πολύ χαρακτηριστικά η ίδια σε κάποιο ποίημα της. Ενώ αλλού οι λέξεις γίνονται διάφανες, αρυτίδωτες, πλασμένες από ουρανό απογειώνονται.

Δωσ μου τις λέξεις σου

Πόσο πολύ τις θέλω...

Σαν μια φλέβα νερού ανάμεσα σε φράχτες...

για να αναδυθεί η Νύμφη στιγμή.

Βλέπουμε λοιπόν πάλι το δίδυμο μοτίβο λέξη - στιγμή να επανέρχεται μέσα στα ποιητικά κείμενα της Μελίτας , αυτή η εμμονή που όμως αποτελεί και τη συνταγή της ίδιας της ποίησης. Η λέξη είναι το πρωταρχικό υλικό της ποίησης και η στιγμή ο χρόνος της. Η νύμφη στιγμή τελικά γεννάει το ποίημα. Πέρα όμως από την φιλοσοφική διάθεση που διαπερνά τους στίχους της Μελίτας Τόκα -Καραχάλιου, εκείνο που αποτελεί το σταθερό φόντο πάνω στο οποίο κυλούν οι ποιητικές εικόνες της είναι ο έρωτας. Ποίηση λοιπόν κατεξοχήν ερωτική με το κέντρο βάρους του έρωτα τοποθετημένο στη μνήμη
και στο όνειρο. Ο άξονας του κόσμου μετατοπίζεται κατά την ποιήτρια, για να ελευθερωθεί το πέρασμα του ονείρου, αλλά και το πέρασμα του έρωτα. Ο έρωτας με την χάρη ζαρκαδιού, ο εξουσιαστής της νύχτας, ο έρωτας, ένας γαλάζιος γλάρος πέρα σε ορίζοντες λησμονημένους, όπως τον κατονομάζει η ίδια η ποιήτρια.
Ωστόσο ο έρωτας στα ποιήματα της Μελίτας γίνεται αποδεκτός με αισιοδοξία σαν ένα εύχαρες και ελπιδοφόρο γεγονός, σαν μια πηγή ζωής και έμπνευσης . Το δίδυμο έρωτας-θάνατος δεν ισχύει, αντίθετα ο έρωτας είναι ο θρίαμβος πάνω στο θάνατο. Ακόμα και η συντριβή που φέρνει ο έρωτας αντιμετωπίζεται σαν ένα δώρο ζωής. Η ποιήτρια δεν μεμψιμοιρεί, δεν αμφιβάλλει, δεν ολιγωρεί, δεν αυτοκαταστρέφεται μπροστά στο θεϊκό κάλεσμα του έρωτα. Ο έρωτας ταυτίζεται με την αρμονία του απόλυτου. Και έτσι συλλαμβάνεται και από την ποιητική πένα της.
Αλλά και γενικότερα η ποίηση της Μελίτας Τόκα Καραχάλιου διαπνέεται από αισιοδοξία και φως. Είναι ένας ύμνος στα όσα προσφέρει η ζωή ακόμα και μέσα από τα όνειρα. Οι στίχοι της είναι διάφανοι και διαμπερείς. Το ποιητικό της σύμπαν δεν είναι ένα σύστημα κλειστό και απροσπέλαστο, δεν θέλει κάτι να κρύψει .Οι κώδικες που χρησιμοποιεί είναι εύληπτοι και κατανοητοί στον αναγνώστη και τον εισάγουν ομαλά στο ποιητικό γίγνεσθαι. Το όνειρο είναι πανταχού παρόν.
Έχουμε συνηθίσει σε μια ποίηση κρυπτική , ένοχη και γριφώδη που περιδινίζεται γύρω από το πένθος και τα προσωπικά αδιέξοδα. Η Μελίτα Τόκα Καραχάλιου μας μιλάει με μια άλλη φωνή, πιο ξεκάθαρη, πιο αισιόδοξη και τελικά πιο φιλοσοφημένη. Η στιγμή που ανήκει στον καθένα μας είναι η ίδια η αιωνιότητα, η λέξη είναι το κλειδί για ν' ανοίξουμε την πόρτα της ποίησης, αλλά και για να εξηγήσουμε τον κόσμο και ο έρωτας η γεύση από το άπειρο που ελλοχεύει μέσα σε κάθε στιγμή.
Κλείνοντας θα ήθελα να σταθώ και σ1 ένα τελευταίο σημείο, τη μουσικότητα που παράγουν οι στίχοι της Μελίτας Τόκα- Καραχάλιου. Τα ποιήματα της μοιάζουν να ακολουθούν πιστά μια αόρατη παρτιτούρα, κάποιους μουσικούς κανόνες με βάση τους οποίους διαλέγονται οι ποιητικές λέξεις. Η αλληλουχία των λέξεων δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση ότι κάπου στο βάθος του ποιήματος παίζει ένα σιγανό βιολί. Αυτό σε συνδυασμό με την αυστηρή οικονομία του λόγου που εφαρμόζει η ποιήτρια δημιουργεί ένα άριστο αισθητικό αποτέλεσμα που συνδέεται με την αρμονία του λόγου και αποτελεί το βαθύτερο μυστικό της ποιητικής τέχνης.